Kỳ 1: “Thần y Tản Viên Sơn” với cơ duyên nắm giữ phương thuốc bí truyền chữa dứt bệnh xương khớp

Từ rất lâu, xã Ba Vì (huyện Ba Vì, TP. Hà Nội) nổi tiếng có bản người Dao giỏi nghề hái thuốc, trị bệnh bằng thảo dược. Các nghiên cứu cho thấy, nơi đây có hơn 80% hộ gia đình hành nghề bán thuốc Nam. Để tôn vinh nghề thuốc của người Dao cũng như bảo tồn nguồn dược liệu quý, nơi đây đã hình thành hợp tác xã thuốc Nam. Tại xã Ba Vì, mỗi gia đình hầu như đều có một vườn thuốc Nam, sở hữu nhiều loài thảo dược quý, nắm giữ những bài thuốc gia truyền đặc hiệu.

Truyền nhân nghề thuốc người Dao

Nổi tiếng hơn hết phải kể đến gia đình lương y Lý Thị Bích Huệ (ngụ xã Ba Vì, huyện Ba Vì, TP. Hà Nội). Lương y Huệ được cho là đang nắm giữ cuốn gia phả, ghi lại những vị thuốc, bài thuốc quý chữa khỏi hoàn toàn hàng trăm loại bệnh khác nhau. Lương y Huệ tự hào: “Cuốn sách cổ của gia đình ghi lại những tinh hoa trong nghề thuốc Nam của dân tộc Dao. Sách ghi chép lại nhiều bài thuốc quý, nhiều cách chữa bệnh độc đáo, bí truyền tồn tại hơn 400 năm. Từ xa xưa, người Dao nổi tiếng biết làm thuốc Nam và sử dụng thuốc Nam để chữa khỏi nhiều loại bệnh tật khác nhau”.

Theo lương y Huệ, người Dao nổi tiếng trong nghề thuốc Nam bởi họ có điều kiện sinh sống trong vùng dồi dào về các loại thảo dược quý, hiếm. “Khi tìm đến vùng núi Ba Vì lập nghiệp, người Dao phải ở tít trên lưng chừng núi, dựa vào rừng Ba Vì để kiếm sống. Vì thế khi lâm bệnh, người Dao phải tìm cây rừng để tự chạy chữa. May mắn hơn, nơi người Dao sinh sống lại có điều kiện tự nhiên hết sức thuận lợi cho các loài thảo dược phát triển. Theo thống kê ở sách “Cây thuốc người Dao Ba Vì”, trong số 1.209 loài thực vật có trong Rừng Quốc gia Ba Vì, có tới 507 loại cây cỏ người Dao dùng làm thuốc chữa bệnh. Trong số những loài dược liệu này, có những cây thuộc loại quý và hiếm”, lương y Huệ chia sẻ.

Cũng theo vị này, từ xa xưa, người Dao ở Ba Vì có phong tục bốc thuốc cứu người không lấy tiền. Ai khỏi bệnh thì đến nhà thầy thuốc tạ ơn tổ tiên bằng những sản phẩm nông nghiệp như con gà, thúng gạo nếp, chai rượu,... Tuy nhiên, theo thời gian, các phương thuốc quý dần được người bệnh khắp nơi biết đến, nghề thuốc của người Dao trở nên nổi tiếng và thành kế sinh nhai đáng quý. Lương y Huệ cho biết trong phong tục bốc thuốc cứu người của người Dao xưa có nhiều bài thuốc gia truyền cực quý. Nhưng về sau  này, các phương thuốc bí truyền mai một dần.

Chân dung lương y Lý Thị Bích Huệ

Bà cho biết: “Đúng là trong rừng Ba Vì có nhiều cây xanh trong dân gian dùng để chữa bệnh nhưng không phải ai cũng biết đến như: cây địa ùi chữa ốm yếu; cây B1 dùng làm tăng lực, đổi sữa cho người mới sinh; cây máu người dùng làm thuốc bổ máu; cây kim giao để chữa ho... Đặc biệt, củ dòm là vị thuốc quan trọng có thể chữa được nhiều loại bệnh như dạ dày, rối loạn tiền đình, thấp khớp, gout, ung thư, giảm đau... Riêng gia đình tôi may mắn lưu giữ được sách quý ghi chép những tinh hoa của nghề thuốc người Dao”.

Phương thuốc bí truyền trong danh “sách đỏ”

Có mặt tại nhà lương y Huệ, PV ngỡ ngàng trước sự dày đặc của những hồ sơ bệnh án, thư cảm ơn từ những bệnh nhân từng được bà cứu chữa. Bà cho biết, bà dùng các bài thuốc gia truyền chữa bệnh từ lâu nhưng chủ yếu là chữa cho người trong vùng. Tuy nhiên, tiếng lành đồn xa, sau này, nhiều người mắc các chứng bệnh về xương khớp từ Nam ra Bắc đều tìm đến bà xin thuốc, điều trị. Khẳng định thông tin trên, các lương y trong vùng thừa nhận, trong hàng trăm bài thuốc quý được ghi lại trong cuốn sách cổ của gia đình bà Bình, bài thuốc chữa trị các bệnh về xương khớp là nổi tiếng, phổ biến hơn cả.

Nói về bài thuốc thuộc hàng tinh hoa của gia đình, lương y Huệ chia sẻ: “Bài thuốc trị các bệnh về xương khớp của dòng họ tôi là sự hội tụ của nhiều vị thuốc quý trong dân gian như: dây đau xương, dây đơn xương, hồng cốt nhân, thạch xương bồ, hồng cốt nhân,… Các cây thuốc trên sau khi thu hái về rửa sạch, băm nhỏ, nấu nước khoảng 2 đến 3 ngày, vớt bã, lọc lấy nước đem cô đặc thành cao. Đặc biệt, bài thuốc này còn sử dụng một loại thảo dược đã được ghi trong “sách đỏ” là củ Dòm”.

Theo các lương y, củ dòm hình dáng bên ngoài hình như quả bóng bầu dục, chuyên chữa các bệnh về xương khớp. Đây là một loại dây leo nhỏ nhưng sống lâu năm.  Rễ củ to, thân leo cuốn, dài khoảng 3m, thân non màu tím hồng nhạt. Toàn cây không lông. Lá đơn nguyên, mọc so le, có cuống dài 4,5 - 8,5cm. Hoa nhỏ, 1 lá đài màu tím hồng, 2 cánh hoa hình quạt tròn màu vàng cam và có các vân tím. Bầu hình trứng, đầu nhuỵ có 4 - 5 thuỳ dạng dùi. Quả hình trứng đảo, hơi dẹt 0,8 - 0,9 cm x 0,7 - 0,75cm. Hạt hình trứng ngược cụt đầu, có lỗ thủng ở giữa, trên lưng hạt có 4 hàng gai nhọn, cong.

Tuy nhiên, củ này hiện nay trong tự nhiên rất hiếm. Để phục vụ cho bài thuốc bí truyền trị bệnh xương khớp, gia đình lương y Huệ đã nhân giống thành công loại biệt dược này và trồng tại vườn thuốc của gia đình. Lương y Huệ cho biết, mặc dù nhiều người biết tác dụng tuyệt vời của củ dòm trong việc chữa bệnh xương khớp nhưng không phải ai cũng bào chế thành công, đạt hiệu quả tốt trong điều trị bệnh. Bà cho biết: “Bài thuốc chữa xương khớp của tôi tuân theo hai liệu trình là thuốc uống và thuốc bóp ngoài da”.

“Những người bị bệnh thoái hóa cột sống, lệch, thoát vị đĩa đệm,… sẽ được cắt 2 thuốc theo thang. Một loại để sắc lên uống, giúp cơ thể lưu thông khí huyết, gân cứng chắc. Loại thứ hai là thuốc thuốc ngâm rượu bóp giúp cho người bệnh giảm đau, khỏi bệnh. Khi điều trị, kết hợp hai loại thuốc này, bệnh tình sẽ thuyên giảm nhanh chóng đến khỏi hoàn toàn và vĩnh viễn không tái phát. Thông thường, người bệnh chỉ dùng thuốc khoảng 10-15 ngày là bệnh thuyên giảm. Bệnh có thể khỏi hoàn toàn và vĩnh viễn không tái phát nếu được phát hiện sớm”, lương y Huệ cho biết thêm.

Theo sự giới thiệu của những người bệnh từng được lương y Huệ cứu thoát khỏi sự hành hạ từ căn bệnh gai cột sống, PV tìm đến nhà bà Nguyễn Thị Hương, 65 tuổi, ngụ TP. Hà Nội. Bà Hương cho biết, bà bị căn bệnh thoái hóa cột sống hành hạ đã 20 năm. Mặc dù đi nhiều nơi, chạy chữa cả Tây y lẫn Đông y những chỉ thuyên giảm mà không khỏi. Sau khi được bạn bè giới thiệu bài thuốc của lương y Huệ, bà tìm mua, dùng thử bài thuốc gia truyền của vị danh y này. Bà vừa uống vừa bóp trong vòng 5 tháng bệnh bà đã đỡ hẳn. Sau gần 1 năm dùng thuốc, giờ bà đi lại, làm việc bình thường.

Đặc biệt hơn, mới đây, lương y Huệ tiếp nhận một bệnh nhân nữ (17 tuổi, ngụ TP. Hà Nội) bị bại liệt nằm một chỗ. Sau khi điều trị, thăm khám, sử dụng thuốc gia truyền của lương y Huệ, bệnh tình người này đã dần thuyên giảm. Vừa uống thuốc, kết hợp luyện tập, chỉ 2-3 tháng sau, nữ bệnh nhân đã đứng vững hơn và bắt đầu di chuyển nhẹ.

Thuốc của dân tộc Dao vừa là gia truyền vừa là cổ truyền

Lương y Triệu Thị Hòa, Chủ tịch hội Đông y xã Ba Vì, huyện Ba Vì, TP. Hà Nội, cho biết: “Chẳng ai biết chính xác những bài thuốc chữa bệnh của người Dao có từ bao giờ, chỉ biết khi lớn lên là được cha mẹ truyền cho. Trẻ con người Dao trên núi Ba Vì, có đứa còn chưa sõi nhưng chỉ cây thuốc nào hỏi tên là cây gì, chữa bệnh gì thì nói vanh vách. Nhiều bài thuốc lại khác nhau do cách phối vị thuốc của mỗi gia đình theo bí quyết riêng. Bởi vậy, thuốc Nam của dân tộc Dao gọi là cổ truyền cũng được mà gia truyền cũng đúng”.

Để tìm hiểu thông tin rõ hơn về bài thuốc đặc trị xương khớp của lương y Lý Thị Bích Huệ, bạn đọc có thể liên lạc số điện thoại 0938.208.815.