Từ một loại cây dại mọc la liệt ven mương, bờ ruộng và trong những vùng trũng ngập nước, rau ngổ trâu nay đã trở thành đặc sản được nhiều gia đình ưa chuộng.
Rau ngổ trâu là cây thân thảo sống ngập nước, thân hình trụ và phân thành nhiều nhánh nhỏ. Thân cây có đốt rõ, giữa mỗi đốt rỗng giúp cây dễ nổi hoặc vươn lên trên mặt nước. Lá của rau ngổ trâu mọc đối, không có cuống, ôm sát vào thân. Lá dài khoảng 5 cm, phần gốc hơi rộng và mép lá có hình răng cưa nhỏ nhìn khá giống rau ngổ nhưng bản lá to hơn, mùi cũng nồng hơn.
Cây bắt đầu ra hoa từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Hoa có màu trắng, mọc thành từng cụm nhỏ ở đầu ngọn, đặc biệt là hoa không có cuống. Dưới mỗi cụm hoa có lá bắc màu lục hình trái tim ôm lấy hoa trông rất đặc biệt. Rau ngổ trâu có cả hoa cái và hoa lưỡng tính, vì vậy khả năng sinh sản mạnh, phát triển nhanh và lan rộng ở những vùng đất ẩm ướt. Khi kết quả, cây tạo ra loại quả bế nhỏ, không có mào lông.
Không chỉ xuất hiện phổ biến tại Việt Nam, rau ngổ trâu còn được tìm thấy ở nhiều nước lân cận như Ấn Độ, Indonesia hay các tỉnh miền Nam Trung Quốc. Cây ưa sống trong môi trường nhiều nước nên thường mọc tự nhiên ở ao hồ, ruộng trũng, đầm lầy, mương máng. Ở nhiều địa phương, người dân còn chủ động trồng rau ngổ trâu để làm rau ăn sống, nấu canh, làm gia vị hoặc dùng làm thức ăn cho chăn nuôi.
Nhờ mọc quanh năm và phát triển nhanh, rau ngổ trâu có thể thu hoạch bất kỳ lúc nào. Khi thu hái, người dân nhổ cả cây, cắt bỏ rễ và phần già, chỉ giữ lại lá, thân và ngọn non rồi đem rửa sạch. Rau có thể dùng tươi hoặc phơi khô để bảo quản. Trong bữa ăn hằng ngày, rau ngổ trâu vốn là loại gia vị quen thuộc, thường được ăn sống hoặc cho vào nồi canh chua để tăng mùi thơm và vị thanh mát. Hương thơm mạnh và hơi hăng đặc trưng của rau giúp các món ăn trở nên dậy vị, hấp dẫn hơn rất nhiều.
Điều thú vị là ở nhiều tỉnh miền Tây, rau ngổ trâu không chỉ dùng làm gia vị mà còn trở thành một loại rau ăn phổ biến. Người dân đem rau xào tỏi, xào bò, nấu canh hoặc luộc chấm mắm, tạo nên những món ăn dân dã mà lạ miệng. Ở chợ quê hay trên chợ mạng, rau ngổ trâu được bán với giá khoảng 40.000 đồng/kg.
Trong vài năm gần đây, nhận thấy giá trị kinh tế của loại rau từng bị xem là “cỏ dại”, nhiều hộ gia đình đã chuyển sang trồng rau ngổ trâu để bán ra thị trường. Chỉ sau nửa tháng cây đã ra rễ, cây vươn dài, khi thân đạt 5–6 cm bắt đầu thu hoạch.
Cũng như giống rau ngổ thông thường, rau ngổ trâu cũng có nhiều tác dụng đối với sức khoẻ. Loại thảo mộc này chứa nhiều vitamin quan trọng như vitamin A, B và C, cùng các khoáng chất thiết yếu gồm sắt, canxi, phốt pho và nhiều vi chất khác có lợi cho cơ thể.
Lá rau ngổ cũng chứa khoảng 0,1% tinh dầu tự nhiên, trong đó thành phần chủ đạo là limonene – hợp chất tạo mùi thơm đặc trưng. Ngoài ra, tinh dầu của rau ngổ còn có một số hoạt chất thực vật khác như perillaldehyde và một loại xeton monoterpenoid đặc biệt gọi là cis-4-caranone, góp phần tạo nên hương vị và giá trị dược tính riêng của loài cây này.
Tác dụng của rau ngổ với sức khoẻ
Giúp long đờm, cải thiện hô hấp
Rau ngổ vốn được biết đến với khả năng long đờm tự nhiên, vì vậy thường được dùng để hỗ trợ điều trị các vấn đề đường hô hấp như cảm lạnh, ho hay nghẹt mũi. Chỉ cần uống khoảng hai muỗng canh lá rau ngổ đã ngâm trong nước nóng có thể giúp tiêu đờm và hạ sốt. Nước ép rau ngổ cũng được sử dụng như một loại thức uống làm mát, hỗ trợ giảm viêm họng và tình trạng sốt nhẹ.
Giúp giảm căng thẳng, thư giãn tinh thần
Trong rau ngổ có chứa một số hợp chất giúp làm dịu hệ thần kinh, từ đó hỗ trợ giảm căng thẳng và đem lại cảm giác thư thái. Lá rau ngổ còn có hương thơm rất dễ chịu; chỉ cần vò nhẹ vài lá và hít mùi thơm này cũng có thể giúp tinh thần thư giãn, xua bớt mệt mỏi.
Có đặc tính chống viêm và sát khuẩn
Loại rau này còn được dùng để hỗ trợ điều trị viêm nhiễm, sưng tấy hoặc các vết thương ngoài da. Nước ép từ rau ngổ có tác dụng giúp vết thương nhanh lành, thường được dùng cho người đang bị sốt hoặc mệt mỏi. Tinh dầu chiết xuất từ lá rau ngổ có đặc tính khử trùng, còn phần lá được dùng làm thuốc đắp trong dân gian để trị lở loét, giúp vùng tổn thương hồi phục tốt hơn.
“Khắc tinh” của sỏi thận và các bệnh đường tiết niệu
Rau ngổ có tính mát, vị hơi cay, giúp thanh nhiệt và lợi tiểu rất tốt. Nhờ những đặc tính này, rau ngổ được xem như một trong những thực phẩm hỗ trợ hiệu quả cho người bị sỏi thận hay sỏi bàng quang. Nhiều nghiên cứu cho thấy rau ngổ có khả năng ức chế quá trình tạo thành tinh thể calci oxalat – thành phần chủ yếu của sỏi thận. Việc uống nước ép rau ngổ đều đặn giúp thận tăng cường chức năng lọc, đào thải độc tố, hỗ trợ bào mòn sỏi và hạn chế nguy cơ tái hình thành.
Tăng cường sức khỏe tim mạch
Rau ngổ chứa nhiều chất chống oxy hóa có lợi, giúp bảo vệ tim và hệ mạch máu. Loại rau này còn giúp giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL), từ đó hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch, giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và hỗ trợ cải thiện sức khỏe tim mạch tổng thể.
Lưu ý và tác dụng phụ
Hiện chưa có nghiên cứu ghi nhận tác dụng phụ rõ ràng của rau ngổ. Tuy nhiên, vì cây thường mọc ở khu vực ẩm thấp, nhiều bùn nước nên dễ lẫn trứng giun sán. Người sử dụng cần rửa thật sạch trước khi ăn để tránh nguy cơ nhiễm ký sinh trùng.
