Cá cấn là loại cá đồng, thường sống thành từng đàn trong các con lạch nhỏ ở vùng quê miền Trung. Vào tháng 9 tháng 10 âm lịch, khi những con mưa cuối mùa xuất hiện, chúng theo dòng nước len lỏi trong các đồng ruộng hay những con lạch, suối nhỏ.
Cá cấn có kích thước chỉ bằng ngón tay út, con to nhất cũng chỉ bằng ngón chân cái, thịt không béo, không nhiều thịt. Cá thể trưởng thành của loài này có lưng uốn cong và một cặp râu ngắn trên hàm trên ở các góc của miệng, hai bên là một ánh kim màu xanh lá cây hoặc màu vàng-xanh. Bụng chúng có màu trắng, chuyển thành màu cam-đỏ ở con đực vào thời điểm giao phối.
Cá cấn có kích thước chỉ bằng ngón tay út, con to nhất cũng chỉ bằng ngón chân cái, thịt không béo, không nhiều thịt.
Chị Ngọc Lam (29 tuổi, Quảng Nam) cho biết: “Xưa cá cấn ở quê mình có nhiều lắm. Nó được người dân quê mình kết hợp với vồng nén – một loại củ làm gia vị của miền Trung tạo thành món cá kho thơm ngon và hoàn hảo. Bởi lá nén hơi hăng nồng, nhiều người không ăn được, nhưng khi kết hợp với cá cấn thì lại bắt vị hơn cả”.
Cũng theo chị Ngọc Lam, để có một nồi cá cấn kho “đúng điệu”, chị em phải lựa những mớ cá còn tươi sống đang nhảy lách tách rồi cho vào nước rửa nhẹ nhàng cho hết nhớt, vớt ra rổ để ráo.
“Gia vị kho món ăn này là nghệ tươi, hành, tỏi, mắm muối và không thể thiếu củ nén. Tất cả đâm nhuyễn ướp đều vào cá kèm mắm muối. Lá nén rửa sạch, xắt khúc lót dưới đáy nồi, cứ thế một lớp cá, một lớp lá nén xếp đều đặn trong nồi đất.
Cá cấn được người dân miền Trung mình kết hợp với vồng nén – một loại củ làm gia vị của nơi này tạo thành món cá kho thơm ngon và hoàn hảo.
Cá ướp xong thường được để từ nửa tiếng đến một giờ cho ngấm gia vị rồi đặt lên bếp lửa. Trên bếp than, mùi cá kho quyện mùi nén, mùi nghệ thơm lừng một góc bếp. Khi nước vừa rút hết, cho vài muỗng dầu phụng nguyên chất và ít tiêu hột đâm nhuyễn lên trên là nồi cá kho đã có thể thưởng thức được”, người phụ nữ miền Trung nói.
Cá kho nguyên mật có vị hơi nhân nhẩn đắng, nhưng sau đó là vị ngọt nhẹ rất ngon. “Mùa đông về, nhà nào nhà nấy ở quê tôi cũng phải có nồi cá cấn kho ăn cùng cơm trắng và rau luộc. Bữa cơm giản dị nhưng ai cũng cảm thấy ngon tuyệt vời vì ở đó chứa đựng hương vị quê hương và gia đình. Vì thế giờ những ai đi xa quê đều đau đau về đến món ăn dân dã trở thành đặc sản này”, chị Ngọc Lam nói.
Hiện tại cá cấn được rao bán nhiều ở các chợ quê vùng miền Trung với giá 80.000 đồng/kg. Vì thế người dân thành phố muốn thưởng thức món ăn này phải nhờ người ở quê mua giùm để chế biến món ngon.
Cá cấn có chứa protein, chất béo, calci, kali, magnesi, selen và nhiều chất dinh dưỡng khác, thịt mềm, dễ tiêu hóa, phù hợp cho trẻ em, người già và những người có chức năng tiêu hóa kém. Đặc biệt thịt cá giàu chất chống oxy hóa.
