Tại Việt Nam, Hệ thống Tiêm chủng VNVC là đơn vị tiên phong triển khai tiêm vắc xin não mô cầu thế hệ mới ACYW-TT từ tháng 7/2025 và vắc xin phế cầu 20 từ tháng 5/2025. Trước đây, vắc xin não mô cầu ACYW-TT chỉ áp dụng từ 12 tháng tuổi và phế cầu 20 chỉ dành cho người lớn từ 18 tuổi.
Việc mở rộng tuổi tiêm của hai vắc xin này xuống 6 tuần được đánh giá đặc biệt kịp thời trong bối cảnh số ca não mô cầu năm 2025 tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2024. Trong khi đó, vắc xin phế cầu 20 hiện đã được hơn 40 quốc gia cấp phép cho trẻ em, phản ánh xu hướng toàn cầu ưu tiên sử dụng sớm vắc xin phế cầu thế hệ mới để mở rộng phạm vi bảo vệ.
BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC đánh giá việc mở rộng chỉ định này là bước tiến quan trọng trong chiến lược bảo vệ trẻ từ những tháng đầu đời. Đây là giai đoạn trẻ có nguy cơ cao nhất mắc các bệnh viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết do não mô cầu cũng như các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm màng não do phế cầu khuẩn gây ra.
Trẻ tiêm vắc xin phòng bệnh tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Bình An
Vắc xin phế cầu 20 được sản xuất tại Bỉ theo công nghệ cộng hợp tiên tiến, có khả năng phòng các type huyết thanh độc lực cao, gây bệnh nặng ở trẻ nhỏ. So với các vắc xin phế cầu thế hệ trước, phế cầu 20 sở hữu phạm vi bảo vệ rộng hơn nhờ bổ sung thêm nhiều type có độc lực mạnh như 8, 10A, 11A, 12F và 15B, giúp mở rộng đáng kể độ bao phủ trước những type vi khuẩn phế cầu đang lưu hành và có xu hướng gia tăng trong cộng đồng.
Trong khi đó, vắc xin thế hệ mới não mô cầu ACYW-TT sản xuất tại Mỹ ứng dụng công nghệ đột phá, sử dụng protein cộng hợp từ giải độc tố uốn ván (TT) có cấu trúc liên kết phân tử hiện đại, giúp kích thích đáp ứng miễn dịch bền vững. Vắc xin giúp phòng ngừa 4 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh phổ biến là A, C, Y, W-135.
Trong cộng đồng, nguồn lây của các bệnh do phế cầu và não mô cầu chủ yếu đến từ người mang vi khuẩn nhưng không có triệu chứng, còn gọi là người lành mang trùng. Nhóm này có thể vô tình phát tán vi khuẩn khi ho, hắt hơi, nói chuyện ở môi trường đông người, khiến trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi dễ mắc bệnh. Do đó, tiêm chủng vắc xin được xem là biện pháp quan trọng nhất giúp giảm tỷ lệ người lành mang trùng, cắt đứt chuỗi lây truyền trong cộng đồng, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh, tử vong và hạn chế các di chứng nặng.
Người lớn tiêm vắc xin cũng giúp giảm tỷ lệ người lành mang trùng, cắt đứt chuỗi lây truyền trong cộng đồng. Ảnh: Bình An
Phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi ở trẻ nhỏ, mỗi năm khiến 2,9 triệu trẻ mắc bệnh và gần 4.000 ca tử vong. Viêm màng não do phế cầu có tỷ lệ tử vong trên 50% nếu không điều trị kịp thời và 30-50% trẻ sống sót phải chịu di chứng vĩnh viễn như điếc, mù, liệt. Tại Việt Nam, nghiên cứu tại BV Nhi Trung ương và hai BV Nhi đồng cho thấy phế cầu hiện diện ở 28,7% trẻ khỏe mạnh, 36,6% trẻ nhập viện và 71,9% ca viêm màng não do phế cầu xảy ra ở trẻ dưới 1 tuổi.
Đánh giá về việc triển khai vắc xin phế cầu 20 cho trẻ từ 6 tuần tuổi, PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết việc triển khai các vắc xin phế cầu thế hệ đầu đã giúp giảm đáng kể bệnh do các type huyết thanh được bao phủ bởi vắc xin, nhưng lại dẫn đến sự thay thế và gia tăng tần suất gây bệnh của các type gây bệnh ngoài vắc xin. Đây là lý do nhiều quốc gia quyết định chuyển sang sử dụng vắc xin phế cầu 20 để bao phủ nhiều type huyết thanh gây bệnh và duy trì hiệu quả phòng bệnh dài hạn.
Theo PGS Thái, các nghiên cứu từ năm 2011 đến nay đã chỉ ra nhiều type phế cầu gây bệnh phổ biến ở trẻ em, bao gồm 6A, 6B, 19A, 23F, 19F và 14 đều có trong vắc xin phế cầu 20. “Với phạm vi bảo vệ rộng hơn, vắc xin phế cầu 20 là giải pháp quan trọng, giúp mở rộng độ bao phủ của các type phế cầu nguy hiểm gây bệnh, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách toàn diện hơn”, PGS Thái kỳ vọng.
Vắc xin phế cầu 20 được bảo quản trong hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP theo tiêu chuẩn quốc tế của VNVC. Ảnh: Mộc Thảo
Não mô cầu là vi khuẩn gây viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết tiến triển nhanh, có thể khiến bệnh nhân tử vong trong 24 giờ. Dù được chẩn đoán sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong vẫn ở mức 10-20%, có thể lên tới 50% nếu điều trị muộn; riêng thể nhiễm khuẩn huyết tử vong tới 40%. Khoảng 20% người sống sót chịu di chứng nặng như đoạn chi, chạy thận nhân tạo, co giật, động kinh, giảm thính lực hoặc suy giảm trí nhớ.
Trong bối cảnh Bộ Y tế mở rộng chỉ định tuổi tiêm các vắc xin phế cầu và não mô cầu vào giai đoạn cuối năm khi bệnh hô hấp gia tăng, VNVC bảo đảm cung ứng đầy đủ các loại vắc xin phế cầu và não mô cầu chính hãng, chất lượng cao, bảo quản trong hệ thống kho lạnh, dây chuyền lạnh đạt chuẩn quốc tế theo tiêu chuẩn GSP, giúp người dân dễ dàng tiếp cận vắc xin phù hợp theo từng nhóm tuổi, từ đó được bảo vệ toàn diện hơn.
