Trò chơi "tìm kiếm điểm tương đồng" được đưa ra mỗi khi có một em bé chào đời bởi bất kì là bố mẹ hay ông bà đều mong muốn những đặc điểm nội trội của mình sẽ được di truyền lại cho thế hệ con cháu.
Trên thực tế, loại đánh giá này không hoàn toàn chỉ là trò vui và chủ quan bởi theo nhiều chứng minh khoa học thì ngoại hình, tính cách, thậm chí là sức khỏe của trẻ thực sự bị ảnh hưởng rất lớn bởi "gen".
Đặc biệt, cái mà chúng ta thường gọi là "di truyền liên thế hệ" chính là biểu hiện của các gen "ẩn giấu lâu ngày, chỉ sau một đêm mới lộ ra".
Vậy di truyền liên thế hệ là gì? Nó có thể ảnh hưởng đến những khía cạnh nào của trẻ?
Một câu chuyện có thật khá thú vị xảy ra tại một gia đình ở Trung Quốc nói đến vấn đề này vẫn khiến nhiều người bật cười khi nghe tới.
Ảnh minh họa
Theo đó, một cặp vợ chồng ở Hồ Nam nước này đã tạo nên một cuộc tranh luận sôi nổi trên mạng xã hội khi chia sẻ: Cả hai đều là người Trung chính hiệu, ngoại hình bình thường nhưng sau khi sinh con lại có "biến cố" lạ.
Theo đó, con của họ khiến cả gia đình tranh cãi nảy lửa vì bé có gương mặt đẹp chuẩn một em bé Tây với đôi mắt to tròn rõ mí, hàng lông mi đen láy, sống mũi thẳng và cao.
Cả gia đình bàn tán xôn xao vì nhìn đi nhìn lại đứa trẻ trông rất giống một em bé Tây hơn là những anh chị em khác trong gia đình.
Người cha cũng có chút nghi ngờ nhưng luôn tin tưởng vợ mình.
Ảnh minh họa
Thế nhưng cuối cùng dưới sức ép của người thân và để giải quyết triệt để nút thắt trong lòng, ông bố đã thực hiện 3 lần xét nghiệm quan hệ huyết thống đều cho ra một kết quả: đứa trẻ thực sự là con ruột của hai vợ chồng!
Tuy nhiên có một điểm lạ là kết quả xét nghiệm di truyền ADN lại cho thấy đứa bé có dòng máu châu Âu hay nói chính xác là nhóm gen liên quan đến gốc châu Âu.
Phát hiện này khiến cả gia đình bối rối.
Lúc này, bà nội đứa trẻ mới sực nhớ ra xưa kia đã được ông bà kể về việc tổ tiên của gia đình có một người gốc Nga, họ đã kết hôn với một thành viên trong gia đình.
Bác sĩ giải thích rằng đây là biểu hiện của hiện tượng "di truyền nhảy thế hệ" - một gen vốn ẩn chứa trong gia đình bỗng nhiên được "kích hoạt" và biểu hiện ở một thế hệ nhất định.
Nói một cách đơn giản, gen của con người được chia thành "gen trội" và "gen lặn". Gen trội giống như "gen chính" và dễ dàng được biểu hiện ở thế hệ tiếp theo; Gen lặn giống như "những người làm việc thầm lặng" và thường bị ức chế nhưng không biến mất.
Khi cả bố và mẹ đều mang gen lặn và cặp gen này tình cờ "chồng chéo" ở đứa trẻ, "gen ngủ đông" này có thể thức tỉnh và biểu hiện dưới dạng "di truyền bỏ qua thế hệ".
Đây là lý do tại sao đôi khi trẻ em không giống cha mẹ nhưng lại rất giống ông bà hoặc thậm chí là những thành viên trước đó trong gia đình.
Ảnh minh họa
Vậy, những đặc điểm nào có khả năng được di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác?
Đặc điểm khuôn mặt và ngoại hình
Trong hầu hết các trường hợp, đặc điểm khuôn mặt của trẻ được xác định bởi gen trội của cha mẹ. Ví dụ, nếu cả cha và mẹ đều có mắt hai mí, khả năng trẻ mắt một mí là rất thấp.
Nhưng nếu ông bà mắt một mí thì đứa trẻ cũng có thể "di truyền" đặc điểm này.
Khi một số trẻ lớn lên, người thân của chúng sẽ bình luận: "Đôi mắt này giống hệt đôi mắt của bà khi bà còn trẻ!" Đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà là một gen ẩn "xuất hiện" một cách lặng lẽ ở một thế hệ nào đó.
Béo phì
Theo nghiên cứu, béo phì cũng có một mức độ nhất định về khả năng di truyền, đặc biệt là trong việc truyền giữa các thế hệ. Nếu trong gia đình có người cao tuổi dễ bị béo phì thì con cái cũng có thể bị ảnh hưởng.
Điều này nhắc nhở các bà mẹ tương lai phải chú ý đến cấu trúc dinh dưỡng ngay từ con còn trong bụng, tránh nạp quá nhiều thực phẩm nhiều chất béo, nhiều đường và duy trì luyện tập thể dục hợp lý để tạo nền tảng tốt cho vóc dáng sau này của trẻ.
Chiều cao
Chiều cao cũng là một yếu tố di truyền được thảo luận rộng rãi. Mặc dù chiều cao của trẻ có liên quan chặt chẽ với cha mẹ, nhưng cũng có nhiều trẻ "nhảy lớp" và thừa hưởng chiều cao của ông bà, hoặc "thoái lui" về chiều cao thấp của ông bà.
Nghiên cứu khoa học cho thấy khoảng 70% chiều cao đến từ di truyền, 30% còn lại phụ thuộc vào chế độ dinh dưỡng và luyện tập.
Do đó, ngay cả khi cha mẹ thấy con mình không cao khi còn nhỏ thì cũng không cần phải lo lắng, vì chế độ dinh dưỡng cũng quan trọng giống như việc tập thể dục hàng ngày.
Ảnh minh họa
Di truyền bệnh tật
Ngoài các đặc điểm thể chất, một số bệnh cũng có thể di truyền theo dạng "bỏ qua thế hệ", cụ thể là:
Động kinh: Có một số nguy cơ di truyền trong gia đình, đặc biệt là khi có trường hợp mắc bệnh trong số những người thân, vì vậy cha mẹ cần phải cảnh giác.
Bệnh tâm thần: Nếu một trong những tổ tiên mắc bệnh tâm thần, khả năng con cháu mắc bệnh sẽ cao hơn đáng kể so với người bình thường.
Bệnh máu khó đông: Đây là bệnh di truyền lặn do nhiễm sắc thể X mang. Bé trai có nhiều khả năng mắc bệnh hơn, trong khi bé gái có thể trở thành "người mang bệnh".
Mù màu đỏ và xanh lá cây: Đây cũng là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể X, thường gặp ở nam giới. Nếu trong gia đình có người mù màu thì nên xét nghiệm trước cho con cái.
Mặc dù những căn bệnh này không phổ biến, nhưng một khi chúng xảy ra, chúng có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ. Do đó, cha mẹ có tiền sử gia đình mắc các bệnh này có thể lựa chọn tham gia tư vấn di truyền và xét nghiệm liên quan khi chuẩn bị hoặc trong khi mang thai.
Ảnh minh họa
Chúng ta nên làm gì khi đối mặt với vấn đề di truyền giữa các thế hệ?
Nghe có vẻ như di truyền giữa các thế hệ thực sự là "không thể kiểm soát được", nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta bất lực. Những gợi ý sau đây hy vọng sẽ hữu ích cho các bậc phụ huynh:
Thiết lập các khái niệm khoa học, đừng mê tín, đừng hoảng sợ
Di truyền từ thế hệ trước là quy luật tự nhiên, không phải là "hình phạt" của số phận. Chúng ta không thể chỉ đổ lỗi cho một gen, mà nên chấp nhận một cách hợp lý rằng con cái chúng ta khác biệt.
Kiểm tra trước khi mang thai là điều cần thiết
Nếu gia đình có tiền sử mắc bệnh di truyền, cha mẹ nên làm xét nghiệm di truyền trước khi chuẩn bị mang thai. Sau khi phát hiện ra các nguy cơ tiềm ẩn, bác sĩ sẽ đưa ra lời khuyên khoa học dựa trên tình hình thực tế.
Can thiệp sau khi con chào đời cũng quan trọng
Ví dụ, việc phòng ngừa trẻ bị cận thị, béo phì, dị ứng và các vấn đề khác có thể được điều chỉnh và cải thiện thông qua chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục vừa phải và thói quen sống tốt.
Chú ý đến sự phát triển tâm lý của trẻ
Nếu trẻ bị nhìn nhận kỳ lạ hoặc chịu định kiến vì đặc điểm di truyền khác biệt với những người khác, cha mẹ nên an ủi và hướng dẫn trẻ sớm nhất có thể để giúp trẻ tự tin và có cảm giác an toàn.
