Một triển lãm sắp đặt hội họa và trình diễn âm nhạc diễn ra tại quảng trường Sơn La nhân kỉ niệm 130 năm thành lập tỉnh (10/10/1895-10/10/2025).
Lấy cảm hứng từ trường ca “Xống chụ xon xao” (Tiễn dặn người yêu) của dân tộc Thái, triển lãm “Piêu Du” biến quảng trường trung tâm tỉnh Sơn La thành một không gian đa giác quan, nơi âm thanh, ánh sáng, màu sắc và hơi thở của núi rừng hòa làm một. Dưới sự khởi xướng của họa sĩ Thu Trần và giám tuyển Phan Xuân Quỳnh, cùng sự góp mặt của các nghệ sĩ Tây Phong, Lê Thị Minh Tâm và Nguyễn Trần Thảo Nguyên, triển lãm không chỉ là một cuộc trưng bày nghệ thuật, mà là một nghi lễ tái sinh - nơi người xem được mời gọi trở về với nguồn cội, với ký ức và với chính mình.
Từ truyền thuyết “Tiễn dặn người yêu” đến nghi lễ nghệ thuật đương đại
Câu chuyện của “Xống chụ xon xao” kể về đôi trai gái yêu nhau từ thuở lọt lòng, cùng lớn lên giữa bản làng Tây Bắc, nhưng bị chia cắt bởi định kiến và lễ tục. Đến khi tuổi đời đã muộn, họ mới tìm thấy nhau - không trong nước mắt, mà bằng sự thủy chung và bao dung.
Trong triển lãm “Piêu Du”, câu chuyện ấy được tái hiện bằng một ngôn ngữ khác: ngôn ngữ của vật thể và cảm xúc. Hai mái nhà sàn cũ được dựng giữa quảng trường, bao quanh là 150 chiếc phưm - bộ phận trong khung cửi của người Thái - cùng hàng trăm con suốt, cụm tơ, dải lụa và tranh sắp đặt. Mỗi vật thể như một nhịp nối, khâu vá những mảng ký ức rời rạc của thời gian thành bản hòa ca liền mạch giữa xưa và nay.
Khăn piêu - vật thiêng trong đời sống của người Thái Đen - trở thành biểu tượng trung tâm của triển lãm. Mỗi đường kim, mũi chỉ, mỗi họa tiết thêu trên nền lụa là một ngôn ngữ của thời gian, là lời kể không lời của người phụ nữ miền sơn cước. Theo giám tuyển Phan Xuân Quỳnh, “Piêu Du” là nỗ lực khâu nối giữa cái đã qua và cái còn lại, giữa bản sắc văn hóa và hình thức đương đại, là “nghi lễ đương đại của sự tái sinh ký ức”.
Tại đây, hội họa, sắp đặt và trình diễn không còn là ba thể loại riêng rẽ, mà đan cài như ba nhịp thở của cùng một cơ thể. Tiếng hát khắp, đàn môi, tiếng pí và âm nhạc đương đại hòa quyện, tạo nên không gian nghệ thuật sống động mà trầm tĩnh, như nhịp tim của núi rừng đang đập trong lòng thành phố.
Những mũi kim của cảm xúc - dệt nên bản đồ tâm hồn
Trong Tuyên ngôn Giám tuyển, giám tuyển Phan Xuân Quỳnh đặt câu hỏi: “Liệu ký ức sẽ thay đổi thế nào khi vật dụng quanh ta biến mất cùng những đổi thay của kinh tế và công nghệ?” Chính từ trăn trở đó, “Piêu Du” tái sinh hình ảnh nhà sàn và khăn piêu - những di sản văn hóa tinh thần của người Thái - như một nghi lễ khâu vá giữa quá khứ và hiện tại.
Giữa không gian tràn ngập sắc màu và ánh sáng, nghệ sĩ Tây Phong xuất hiện với những chuyển động giàu tính biểu tượng. Là người đồng hành lâu năm cùng Thu Trần, anh được xem là “cặp bài trùng” của cô trong các dự án nghệ thuật. Với phong thái xuất thần, Tây Phong trình diễn thơ Nguyễn Huy Thiệp và thơ của Thu Trần dưới những dải lụa xoắn quýt tung bay, giọng thơ hòa vào ánh sáng và tiếng nhạc, tạo nên tổng hòa của âm thanh, màu sắc và tư tưởng.
Trung tâm của không gian là những bức tranh lụa và sợi chỉ đỏ của Thu Trần. Cô nổi tiếng với những tác phẩm sáng tác trên vải dài, nơi mỗi đường khâu như chuyển động của hơi thở. Tranh của cô là sự kết hợp giữa phóng khoáng và tỉ mỉ, giữa dữ dội và tinh tế. Từng vết cắt, lỗ rách, sợi chỉ chằng chịt trên vải không chỉ là dấu vết của sáng tạo, mà còn là chứng tích của sự kiên nhẫn - giống như con tằm miệt mài rút tơ từ chính cơ thể để tạo nên tấm lụa.
Từ những mũi kim ấy, tác phẩm của Thu Trần tung bay trong gió, khâu thêu từ những chiều sâu tư tưởng vắt víu vào nhau, tạo nên thế giới thị giác đa tầng, vừa trừu tượng vừa cảm xúc.
Bên cạnh đó, họa sĩ Lê Thị Minh Tâm mang đến những bức họa Tân biểu hiện dữ dội, táo bạo, khắc họa vẻ đẹp của người phụ nữ Thái như một biểu tượng sống động của sức mạnh và bản năng. “Tôi thấy họ múa đẹp như hơi thở, như thể sinh ra đã biết nhảy múa chứ không cần học,” chị chia sẻ. Còn Nguyễn Trần Thảo Nguyên, họa sĩ trẻ sinh ra ở Sơn La, lại đem đến một thế giới rừng trừu tượng, nơi ký ức và giấc mơ hòa quyện, gợi cảm giác vừa hoang sơ vừa nhân bản.
Mỗi nghệ sĩ - mỗi chất liệu - là một mũi kim trong bản đồ tâm hồn mà “Piêu Du” đang dệt nên. Tất cả hòa quyện thành hành trình trở về, kết nối, gìn giữ và tái tạo tình yêu với núi rừng Tây Bắc, nơi “Xống chụ xon xao” không chỉ là một lời hát chia tay, mà còn là khúc ca đoàn viên của di sản và con người.
“Sợi chỉ đỏ là biểu tượng cho nhân duyên, nối kết con người ở nhiều thế hệ. Nghệ thuật xuất hiện như công cụ để khâu lại tâm hồn, khâu lại những cộng đồng tưởng chừng rời rạc, khâu cả quá khứ với hiện tại,” - trích Tuyên ngôn Giám tuyển.
Giữa thế giới hiện đại đầy biến động, “Piêu Du” như một lời nhắc dịu dàng rằng cái đẹp không mất đi - nó chỉ đợi được khâu lại, bằng tình yêu, ký ức và lòng biết ơn.
Một số hình ảnh đẹp tại triển lãm (Ảnh NVCC):
