Bài viết dưới đây là hướng dẫn của BS.CK2 Huỳnh Tấn Vũ, Trưởng đơn vị điều trị ban ngày, Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM - cơ sở 3, về công dụng và những điều cần lưu ý khi sử dụng hạt đậu đen trong ẩm thực và chữa bệnh:
Đậu đen là loại ngũ cốc có giá trị dinh dưỡng cao, được sử dụng trong đời sống hằng ngày cũng như trong các bài thuốc Đông y. Ngày nay, trên mạng xã hội có nhiều thông tin về việc ăn đậu đen để chữa ung thư, cao huyết áp, tiểu đường… Đây là những thông tin chưa được kiểm chứng toàn diện và chính xác.
Đậu đen được nhiều người dùng hằng ngày vì tin vào các công dụng đặc biệt. (Ảnh minh họa)
Đậu đen - nguồn dinh dưỡng chất lượng cao
Đậu đen, hay còn gọi là Hắc đậu, Thúa đăm (Tày) có tên khoa học là Vigna cylindrical Skeels (Dolichos catjang Burn f), thuộc họ Fabaceae. Hạt đậu đen có nhiều công dụng: Thuốc giải nhiệt, phong thấp, giảm đau...
Cây đậu đen là một loại cỏ mọc hằng năm, toàn thân không có lông. Cây có hoa màu tím nhạt, quả giáp dài, tròn, trong chứa 7-10 hạt màu đen. Ngay trong đậu đen, lại có loại đậu đen trắng lòng và đậu đen xanh lòng. Đậu đen xanh lòng có nhân màu xanh nhạt.
Đậu đen được nhân dân miền bắc trồng nhiều để lấy hạt nấu chè đậu đen hoặc thổi xôi. Hạt cũng hay được dùng trong việc chế thuốc và làm thuốc. Mùa thu hoạch thường vào tháng 5-6. Loại cây này cũng thấy được trồng ở Campuchia.
Các nghiên cứu khoa học cho thấy thành phần hóa học của hạt đậu đen khá đa dạng. Vỏ đậu đen có chất màu anthoxyanozit. Trong hạt đậu đen có 24,2% protit, 1,7% chất béo, 53,3% gluxit, 2,8% tro. Đậu đen cũng giàu các loại vitmain và muối khoáng như canxi, sắt, carten, vitamin B, vitamin PP, vitamin C...
Ngoài ra, hàm lượng các axit amin cần thiết trong đậu đen rất cao: Trong 100g đậu đen có 0,97g lysine; 0,31g methionine; 0,31g tryptophan; 0,16g phenylalanine; 1,09g alanin; 0,97g valin; 1,26g lenin; 1,11g isoleuxin; 1,72g acginin và 0,75g histidin.
Hạt đậu đen có thể ứng dụng trong ẩm thực hằng ngày. (Ảnh minh họa)
Hạt đậu đen có giúp giảm cân và giảm huyết áp?
Theo các nghiên cứu gần đây, trong đậu đen chứa isoflavone và anthocyanin - là 2 chất có khả năng điều chỉnh và chuyển hóa chất béo. Sử dụng nhiều thực phẩm chứa isoflavone và anthocyanin mặc dù rất tốt cho sức khỏe nhưng chưa chắc giúp giảm cân, mà có thể chỉ hỗ trợ phần nào.
Chìa khóa của vấn đề giảm cân là cần giảm lượng calo nạp vào và tăng lượng calo tiêu hao qua hoạt động thể chất, chứ không nên thần thánh hóa một loại thực phẩm hay thuốc nào. Cần lưu ý nguyên tắc giảm cân cần chú trọng về mặt dinh dưỡng và vận động.
Isoflavone và anthocyanin còn chứa trong nhiều thực phẩm khác chứ không chỉ đậu đen. Các thực phẩm họ đậu đều chứa nhiều isoflavone. Anthocyanin có nhiều trong các loại rau củ có màu tím như khoai lang tím, dâu tằm, cà tím, bắp cải tím, nho, mận, dâu tây, mâm xôi…
Bên cạnh đó, nhiều người dùng nước đậu đen giảm cân còn do tác dụng làm đầy bụng do no nước, từ đó sẽ ít sử dụng các thực phẩm khác. Thực tế, tốt hơn là nên ăn uống đa dạng, nếu sử dụng đậu đen liên tục dài ngày sẽ có nhiều vấn đề không tốt cho sức khỏe.
Đối với huyết áp, đậu đen chứa lượng natri thấp rất có lợi cho huyết áp, bởi sử dụng thực phẩm nhiều natri gây tăng huyết áp.
Một số bài thuốc hay từ đậu đen
Là một loại ngũ cốc có giá trị dinh dưỡng cao, thông dụng trong các cách chế biến thực phẩm như nấu chè, thổi xôi… hạt đậu đen còn được dùng trong đông y để chế thuốc nấu với hà thủ ô, làm cho vị thuốc có màu đen giúp những vị bổ thận thuỷ. Trên thực tế, người ta nhận xét thấy những người ăn chè đậu đen thường có nước tiểu trong và nhiều hơn. Người ta còn cho đậu đen có tác dụng bổ thận. Liều dùng: Ngày dùng 20-40g, có thể hơn.
Ninh hạt đậu đen lấy nước uống là cách làm thông dụng của nhiều người Việt. (Ảnh minh họa)
Dưới đây là một số bài thuốc kinh nghiệm dân gian có sử dụng đậu đen:
Trị đau lưng:
- Bài 1: Giã dập 100g đậu đen, đem xào với chút dấm, khi còn ấm ấm thì đắp trực tiếp vào vùng lưng bị đau, dùng gạc quấn lại để qua đêm.
- Bài 2: Một cái đuôi bò + 50g đậu đen đem hầm nhừ với nước. Ăn cả cái cả nước. Ăn 2-3 lần/tuần. Bạn có thể kết hợp cả hai bài thuốc trên thì chứng đau lưng sẽ sớm biến mất.
Trị mắt mờ ở người cao tuổi, hay bị hoa mắt, chóng mặt:
Đậu đen 100g, mè đen 100g. Sao khô, tán bột, trộn đều. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 2 thìa cà phê (8g). Uống lâu ngày giúp mắt dễ chịu hoặc đỡ mờ hơn.
Bài thuốc chữa mất ngủ:
Đậu đen kết hợp với hạt sen có tác dụng chữa mất ngủ hiệu quả: Đậu đen 30g, 15g hạt sen để cả tim và sao vàng, 15g lá vông, 20g lá dâu tằm, 125 lạc tiên, 8g thảo quyết minh sao vàng. Dùng các nguyên liệu sắc lấy nước uống 1 ngày, uống liên tục 10-15 ngày. Bài thuốc này ngoài trị mất ngủ còn giúp cải thiện chứng đau lưng, ù tai, buồn bực, uể oải, choáng váng đầu óc, bốc hỏa…
Trị râu tóc bạc sớm:
50g đậu đen nấu nước, sau đó lấy nước đậu đen chưng cách thủy với 300g hà thủ ô khoảng 2-3 giờ. Sau vớt ra để dành sử dụng lâu ngày. Mỗi ngày dùng từ 15-20g dạng nước sắc và dạng bột khoảng 5g sẽ có tác dụng chữa râu, tóc bạc sớm.
Chữa táo bón, tiểu rắt:
Đậu đen rang chín cùng với tỏi đập dập. Sau đó cho vào nồi ninh nhừ và uống vào buổi sáng sớm. Sử dụng liên tục trong nửa tháng.
Nhiều người kết hợp đậu đen trong món xôi, cơm. (Ảnh minh họa)
Bồi bổ cho phụ nữ sau sinh:
50g đậu đen, 1 con gà ác. Hầm nhừ ăn cả nước và cái, mỗi tuần 2 lần giúp nhanh lấy lại sức.
Chữa liệt dương: Lấy đậu đen sao vàng già, ngâm với rượu để uống.
Giải rượu: Lấy 100g đậu đen nấu thành nước, hòa thêm muối rồi cho uống.
Một số điều cần cẩn trọng khi dùng đậu đen
Uống nước đậu đen chỉ nên sử dụng như món nước giải khát, tuần dùng 2-3 lần, mỗi lần khoảng 100-250ml sẽ vừa đủ không gây cảm giác no. Không dùng nước đậu đen thay thế nước uống hàng ngày vì chúng sẽ làm ảnh hưởng đến khả năng hấp thu các chất trong cơ thể.
Nước đậu đen nên được uống không (không thêm đường) hoặc thêm một chút muối với người lao động nặng, người có bệnh tiểu đường không nên pha đường vào nước đậu đen. Nước đậu đen có tác dụng lợi tiểu, do đó người có bệnh về thận cần thận trọng khi sử dụng, nên ăn uống theo lời khuyên của thầy thuốc.
Thời gian lý tưởng để sử dụng đậu đen với các thực phẩm khác là cách nhau khoảng 4 tiếng bởi trong đậu đen có phytate, sẽ ảnh hưởng tới khả năng hấp thu của các chất trong cơ thể. Phytate gây cản trở cho việc hấp thu của các khoáng chất như sắt, kẽm, đồng, phốt pho (không nên dùng nước đậu đen để uống các loại thuốc có chứa sắt, kẽm, đồng, canxi hoặc sử dụng thực phẩm có chứa các chất này )… dễ dẫn tới thiếu máu, loãng xương.
Người mắc bệnh viêm đại tràng, đi ngoài phân lỏng, tiêu chảy, tiêu hóa kém không dùng đậu đen. Hàm lượng protein trong đậu đen rất cao khiến cho người già, trẻ em hay người có thể trạng yếu, khó tiêu thụ hết, vì vậy khi uống nước đậu đen dễ gây ra vấn đề về tiêu hóa, đầy bụng, đau bụng.
Từng có trường hợp sau khi uống 220ml nước đậu đen thì bị song thị và liệt dây thần kinh VI, đồng thời tụt huyết áp. Tuy nhiên, việc khẳng định nước đậu đen là nguyên nhân gây tình trạng trên là không chính xác. Bệnh lý liệt dây thần kinh VI và hạ huyết áp cần được thăm khám kết hợp với khai thác bệnh sử và thực hiện một số cận lâm sàng bởi thầy thuốc có chuyên môn mới xác định được nguyên nhân và đưa ra hướng điều trị phù hợp.
Trên thực tế, không có loại thực phẩm nào hoàn hảo, không có loại thuốc nào có thể trị bách bệnh, và hạt đậu đen cũng không phải thần dược trị bách bệnh. Khi có các vấn đề sức khỏe, người bệnh cần tìm hiểu kỹ nguyên nhân, xem xét lại các thói quen sinh hoạt vận động và tìm đến sự thăm khám, điều trị, tư vấn của các chuyên gia, thầy thuốc có kiến thức, kinh nghiệm thay vì nghe, tin và áp dụng những thông tin chưa được kiểm chứng lưu truyền trên mạng xã hội.
