XEM VIDEO: Khoảnh khắc NSND Trần Lực đọc sách cho bố.
Bố ruột NSND Trần Lực - “ông trùm chèo” từng giữ chức Vụ trưởng
Trong những ngày Mưa Đỏ gây sốt màn ảnh, hình ảnh “người đàn ông quyền lực” Trần Lực với vai trò quan trọng trên bàn đàm phán trong bộ phim khiến khán giả thêm yêu mến. Nam tài tử một thời được sinh ra từ một gia đình 3 đời làm nghệ thuật: Ông nội là nhà văn, cha ruột là Giáo sư, NSND Trần Bảng - “cây đại thụ” của nghệ thuật chèo Việt Nam, người từng giữ cương vị Giám đốc Nhà hát Chèo Trung ương, thông thạo nhiều ngoại ngữ và để lại dấu ấn sâu đậm trong nghiên cứu, phục dựng sân khấu truyền thống.
NSND Trần Lực được sinh ra trong gia đình có 3 đời làm văn nghệ sĩ.
NSND Trần Bảng sinh ngày 1 tháng 10 năm 1926 tại xã Cổ Am, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng, trong một gia đình truyền thống khoa bảng. Cha ông là nhà văn Trần Tiêu, mẹ ông cũng có liên quan tới văn chương nghệ thuật, và bác ruột là nhà văn Khái Hưng - một cây bút lớn của nhóm Tự Lực văn đoàn.
Từ nhỏ, nghệ sĩ Trần Bảng đã được học chữ quốc ngữ, chữ Hán. Ngay tuổi thiếu niên ông đã say mê văn chương, kịch nghệ nước ngoài. 20 tuổi, nghệ sĩ đã đọc được sách Hán Nôm, biết tới nhiều ngoại ngữ. Ông say mê các tác phẩm văn học và kịch nghệ nước ngoài, luôn ý thức trau dồi thêm vốn hiểu biết về văn hoá. Ông thông thạo tiếng Pháp, biết tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Nga… Đây là điều hiếm có với nhiều nghệ sĩ cùng thế hệ, giúp ông tiếp cận tài liệu chèo, kịch nghệ nước ngoài, mở rộng tầm nhìn nghệ thuật và truyền cảm hứng cho người trẻ.
NSND Trần Bảng và con trai Trần Lực năm 1964.
Cố nghệ sĩ bên con trai những năm tháng cuối đời của ông.
Nghệ sĩ Trần Bảng từng tham gia kháng chiến chống Pháp. Vào năm 1951, ông gia nhập Đoàn Văn công Trung ương - nơi có tổ chèo, nơi gặp gỡ các nghệ nhân chèo cổ và phong trào bảo tồn chèo truyền thống bắt đầu mạnh mẽ. Từ năm 1957, cùng với nhiều nghệ nhân như Bùi Đức Hạnh, Hoàng Kiều, Hà Văn Cầu, Hồ Ngọc Cẩn, Trùm Thịnh, Cả Tam, Lý Mầm, Năm Ngũ, ông tham gia thành lập Ban nghiên cứu chèo để khai thác, bảo tồn vở chèo cổ, giữ gìn lớp trò nghệ nhân.
Những vở chèo cổ mà ông phục hồi, dàn dựng lại như Quan Âm Thị Kính, Xúy Vân (từ vở Kim Nham), Nàng Thiệt Thê (từ vở Chu Mãi Thần) đều trở thành kinh điển. Bên cạnh chèo cổ, cố nghệ sĩ Trần Bảng còn sáng tác và dàn dựng nhiều vở chèo hiện đại như Lọ nước thần, Tình rừng, Cờ giải phóng, Đường đi đôi ngả, Máu chúng ta đã chảy… Ngoài sân khấu, ông viết sách nghiên cứu như Khái luận về Chèo, Kỹ thuật biểu diễn Chèo, Chèo - Một hiện tượng Sân khấu dân tộc... để truyền nghề và hệ thống hóa lý luận chèo.
Cố nghệ sĩ để lại di sản không chỉ bằng những vở chèo, sách nghiên cứu, thế hệ học trò, mà bằng cả cách sống và lời nói khiến con cháu cùng nhiều thế hệ nghệ sĩ mãi nhớ.
Về chức vụ và danh hiệu, ngoài cương vị nguyên Giám đốc Nhà hát Chèo Trung ương, NSND Trần Bảng từng giữ Vụ trưởng Vụ Nghệ thuật Sân khấu Bộ Văn hóa - Thông tin, Phó Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam khóa I. Ông được phong danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân năm 1993. Sau đó được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật năm 2001 và Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt V năm 2017.
Nngười thầy, người cha với lời nói in trong tim
NSND Trần Bảng kết hôn với bà Trần Thị Xuân cũng là nghệ sĩ chèo, được phong Nghệ sĩ Ưu tú. Gia đình họ có 3 con, trong đó con trai út là Trần Lực, sinh năm 1963 tại Hà Nội. Con gái là họa sĩ, kiến trúc sư Trần Thị Mây. Trần Lực kể rằng, cha anh không chỉ là người cha mẫu mực mà còn người thầy tinh thần với ảnh hưởng sâu đậm tới suy nghĩ, cách sống, cách làm nghệ thuật của anh.
Trong tang lễ của Trần Bảng, Trần Lực từng xúc động nói: “Với chúng con, bố không bao giờ mất, bố tồn tại mãi mãi. Bố là bầu không khí mà mỗi lần hít thở, chúng con cảm nhận được bố. Bố ở trong chúng con, chúng con ở trong bố. Bởi vì cả cuộc đời bố đã dành tình yêu thương cho con cháu, truyền năng lượng sống cho chúng con, là thủ lĩnh tinh thần của gia đình mình.Tạm biệt bố yêu! Tạm biệt những năm tháng đầy hạnh phúc của bố con mình, của gia đình mình. Chúng con yêu bố. Con xin lỗi bố. Bố cứ dặn con rằng ở đám tang chúng con không được khóc bởi vì bố đã sống cuộc đời thật viên mãn, bố rất hạnh phúc... Nhớ bố”.
NSND Trần Lực chú thích về bức ảnh: "Mẹ Xuân trong vai Thị Kính. Cô Bạch Tuyết vai Thị Mầu. Trong vở chèo Quan Âm Thị Kính. Đạo diễn: Bố Trần Bảng".
Đồng nghiệp - soạn giả Mai Văn Lạng từng kể rằng: “Ngoài đời, NSND Trần Bảng là người sống rất chân tình, yêu thương học trò, quý trọng bạn nghề và không phân biệt đối xử với các nghệ sĩ trẻ. Trước khi mất khoảng 1 tháng, ông có gọi điện cho tôi để động viên. Ông nói: ‘Con làm sao để chèo được duy trì và phát triển không chỉ là hát mà còn cả việc diễn chèo nữa’”.
Những chia sẻ này cho thấy, với Trần Bảng, nghệ thuật chèo không chỉ là công việc, mà là sứ mệnh, là cuộc đời. Các học trò nhớ ông như người cha tinh thần: Tận tâm, nghiêm khắc nhưng luôn bao dung. Nhà biên kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát từng nói: “Với cuộc sống, công việc, lúc nào ông cũng say mê, hết lòng và luôn trân trọng cái đẹp. Ông bảo dựng rất nhiều vở chèo cổ như Quan Âm Thị Kính, Xúy Vân, Lọ nước thần… vì say, vì mê mà làm chứ không nhằm giải thưởng”.
Nam nghệ sĩ lúc sinh thời bên các cháu chắt.
NSND Trần Bảng không chỉ truyền nghề mà truyền cả thái độ sống: Khiêm tốn, học hỏi, không ngừng trưởng thành, dẫu tuổi đời cao vẫn cập nhật, vẫn quan tâm học trò. Khi được hỏi về sự sống - cái chết, học trò kể rằng ông vào viện “nhiều lần, vào rồi lại ra, ra rồi lại vào”, nhưng vẫn lạc quan và hài hước: “Ông tưởng chết, vào viện có bao nhiêu vốn liếng giao hết cho con. Giờ về, phải góp lại từ đầu”.
Bố ruột Trần Lực sống giản dị, có mái ấm với vợ, có con cái thành danh. Trần Lực tiếp bước cha trên lĩnh vực nghệ thuật, nhiều lần nhắc đến cha với tình yêu và lòng kính phục. Anh cũng trở thành NSND, giám đốc hãng phim và có nhiều vai diễn để đời.
NSND Trần Bảng được con trai chăm sóc khi về già.
Dù cố nghệ sĩ đã qua đời vài năm nhưng NSND Trần Lực vẫn thường nhắc về bố đầy yêu thương.
