Chị Tr., 40 tuổi, là công nhân tại một công ty nằm trong khu công nghiệp Tân Phú Trung (Củ Chi, TpHCM) được gần 10 năm. Mới đây, do thiếu đơn hàng, công ty buộc phải cắt giảm nhân sự và chị nằm trong danh sách này. Không biết kiếm việc ở đâu, chị quyết định sang lại một quán ăn đêm kèm xe nước mía, quầy cafe gần chợ đầu mối rau củ quả Hóc Môn. Ước tính, cả chi phí sang nhượng lẫn tiền vốn ban đầu lên đến 30 triệu đồng trong khi vốn tích lũy của gia đình chị chỉ có hơn 15 triệu. Chị Tr. quyết định đi vay và cần vay tiền với thủ tục nhanh gọn kẻo chủ quán sang lại cho người khác. Tuy nhiên, những người cùng xóm trọ lại khuyên chị nên tìm hiểu thông tin khoản vay kỹ càng bởi vay tiền với thủ tục càng nhanh gọn thì lãi suất càng cao, thậm chí có thể bị lừa đảo. Điều này khiến chị khá hoang mang.
Nhiều người lao động phổ thông đang có chung thắc mắc như chị Tr. và một số chuyên gia tài chính ngân hàng cho biết hiện số lượng các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tài chính là khá nhiều và cung cấp nhiều loại hình vay khác nhau. Các ngân hàng cung cấp cả hai hình thức vay là thế chấp tài sản và tín chấp theo lương. Thế chấp tài sản yêu cầu nhiều loại giấy tờ nhất. Cụ thể, người vay phải cung cấp giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu tài sản, thường là bất động sản hoặc xe ô tô mới nhưng đó là thứ tài sản mà những người như thị Tr. không có.
Ngoài ra, phải cung cấp thêm sao kê chứng minh thu nhập, kế hoạch sử dụng vốn, kế hoạch trả nợ… Khi đã có đủ các loại giấy tờ trên, họ còn phải đợi ngân hàng kiểm tra lịch sử tín dụng, hay còn gọi là nợ xấu. Tiếp đến, người vay phải đợi từ 7 đến 10 ngày làm việc mới biết kết quả duyệt vay và nhận giải ngân. Bù lại, hạn mức vay thế chấp thường lớn, tương đương 80% giá trị tài sản trong khi thời gian vay dài, lên đến 10 năm còn lãi suất chỉ dưới 15%/năm. Vay tín chấp theo lương có thủ tục đơn giản hơn, chỉ cần hợp đồng lao động từ 1 năm trở lên và thời hạn hợp đồng còn lại là trên 6 tháng. Tiếp đến là sao kê chứng minh thu nhập và xét duyệt nợ xấu. Sau khi hoàn tất, người vay lần đầu sẽ đợi từ 3 đến 5 ngày để được duyệt vay và nhận giải ngân trong khi người vay từ lần thứ hai trở lên chỉ cần 2 đến 3 ngày. Hạn mức vay tín chấp theo lương thường là 40 - 50 triệu đồng trong tối đa là 5 năm với lãi suất trên dưới 20%/năm.
Các công ty tài chính tiêu dùng chỉ cho vay tín chấp nhưng thủ tục được tinh giản hơn, có thể thay thế bằng hợp đồng sử dụng điện, nước, viễn thông, hợp đồng bảo hiểm nhân thọ… Khi hoàn tất các loại giấy tờ này, người vay cần đợi kết quả duyệt vay trong 2 đến 3 ngày, gồm cả thời gian các công ty tài chính kiểm tra lịch sử nợ xấu khách hàng. Hạn mức vay chỉ 20 - 30 triệu trong 3 - 4 năm và lãi suất dao động từ 28% - 55%/năm, tuỳ từng gói vay.
Các chuỗi cửa hàng cầm đồ hoạt động dưới sự quản lý của nhà nước thì cung cấp hình thức vay cầm cố. Các loại tài sản cầm cố thường đa dạng và có giá trị thấp, phù hợp với đời sống người lao động phổ thông. Hiện nay, chuỗi cửa hàng cầm cố lớn nhất Việt Nam là F88 cho vay chỉ bằng đăng ký xe máy và ô tô. Hạn mức vay bằng đăng ký xe máy trung bình 20 triệu và với đăng ký ô tô là 300 triệu, thời gian vay tối đa là 18 tháng và lãi suất 1,6%/tháng, tương đương 19,2%/năm. Thủ tục vay, theo công bố của F88, là rất đơn giản, chỉ cần CCCD và giấy đăng ký/cà vẹt xe.
Ngoài các hình thức vay như trên, còn một hình thức vay khác có thủ tục siêu nhanh gọn, thậm chí không cần thẩm định, không cần xét duyệt, nhận tiền sau “một nốt nhạc”. Đó là vay từ những cá nhân, tổ chức hoạt động cho vay không chịu sự quản lý, cấp phép của nhà nước mà nhiều người vẫn quen gọi là tín dụng đen. Nhưng đằng sau sự dễ dàng, thuận tiện kia là những rủi ro khôn lường, từ những khoản lãi ẩn, phí ẩn nâng tổng lãi suất lên đến vài trăm, vài nghìn %/năm theo như công bố của cơ quan công an đến những hành vi đòi nợ kiểu khủng bố, xâm phạm tài sản và sức khỏe, thậm chí tính mạng của người đi vay. Không chỉ các chuyên gia tài chính mà cả các cơ quan chức năng đều đưa ra lời khuyên tránh vay tiền từ tín dụng đen.
Sau một thời gian tìm hiểu, chị Th. đã quyết định vay bằng giấy đăng ký xe máy của chính mình và nhận được số tiền 15 triệu. Chị hiểu mình không thể đáp ứng được thủ tục vay ngân hàng hay công ty tài chính nhưng lại sợ tín dụng đen. Ngoài ra, việc vay bằng đăng ký xe tức là chị giữ lại được chiếc xe để đi lại. Chị hy vọng quán ăn đêm này sẽ giúp chị sớm ổn định cuộc sống.
