Chanh là một loại cây thuộc họ Cam quýt, có dạng cây bụi hoặc thân gỗ nhỏ, dễ trồng và sinh trưởng tốt ở vùng khí hậu ấm nóng. Quả chanh có kích thước nhỏ đến trung bình, hình tròn hoặc hơi thuôn dài. Vỏ quả có màu xanh hoặc vàng tùy theo giống và độ chín, bên trong là phần múi mọng nước chứa nhiều axit citric tạo nên vị chua đặc trưng.
Ở Việt Nam, chanh được trồng phổ biến ở cả ba miền nhờ khả năng thích nghi tốt với nhiều loại đất và điều kiện khí hậu. Những vùng trồng chanh nổi tiếng có thể kể đến như Vĩnh Long, Tây Ninh ở miền Tây; Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng ở miền Bắc; hay Nghệ An, Quảng Ngãi ở miền Trung. Ngoài các vùng chuyên canh, người dân còn trồng chanh ở vườn nhà hoặc trong chậu để làm gia vị, phục vụ sinh hoạt hàng ngày.
Loại cây này cho trái gần như quanh năm, vì vậy nguồn cung luôn dồi dào và ổn định. Tuy nhiên, mùa chanh chính vụ thường rơi vào giai đoạn nắng nóng khi nhu cầu giải khát tăng cao. Tại miền Bắc, chanh thu hoạch rộ từ tháng 5 đến tháng 10; còn miền Nam có khí hậu nhiệt đới ổn định nên thu hoạch liên tục, không bị phụ thuộc nhiều vào thời tiết.
Về hương vị, chanh nổi bật với vị chua mạnh, mang lại cảm giác tươi mát và kích thích vị giác hiệu quả. Các giống chanh khác nhau cho mức độ chua và độ thơm khác nhau, có loại chua gắt phù hợp để nêm nếm, có loại chua thanh và thơm dịu thích hợp dùng trong pha chế đồ uống. Vỏ chanh với lượng tinh dầu dồi dào cũng góp phần tạo nên hương thơm tự nhiên dễ chịu.
Hiện nay trên thị trường có nhiều loại chanh phổ biến như chanh ta, chanh vàng, chanh giấy, chanh không hạt, chanh rừng... Chanh là nguyên liệu quen thuộc trong căn bếp Việt, góp mặt từ những món dân dã đến các món ăn cầu kỳ. Nước chanh, trà chanh hay chanh mật ong là thức uống giải nhiệt giúp tăng sức đề kháng. Chanh còn là gia vị tạo độ chua tự nhiên cho các món gỏi, nộm, hải sản tái. Trong làm bánh và tráng miệng, vị chua thơm của chanh tạo nên những món như bánh tart chanh, kem chanh hay mứt vỏ chanh độc đáo.
Các sản phẩm chế biến truyền thống như chanh muối, chanh đào ngâm mật ong cũng được xem là bài thuốc dân gian hỗ trợ sức khỏe.
Giá chanh trên thị trường phụ thuộc vào mùa vụ và từng giống chanh. Chanh ta và chanh không hạt thường có giá từ 8.000 – 25.000 đồng/kg. Chanh vàng thường đắt hơn, dao động từ 20.000 – 40.000 đồng/kg.
Chuyên trang Medical News Today của Mỹ đánh giá chanh là loại quả tốt nhất. Trong khoảng 48g chanh cung cấp 10,6 calo, 3,31g carbohydrate, 49,4mg kali, 18,6mg vitamin C, 2,88mg canxi và 0,1g chất xơ. Bên cạnh đó, chanh còn chứa nhiều vitamin nhóm B như B1, B2, B3, B6, B9 cùng với vitamin A, giúp bổ sung dưỡng chất và hỗ trợ sức khỏe hiệu quả.
Lợi ích của quả chanh với sức khoẻ
Hỗ trợ sức khỏe tim mạch
Chanh là nguồn vitamin C dồi dào, giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ. Ngoài ra, chất xơ và các hợp chất thực vật trong chanh có khả năng giảm cholesterol xấu trong máu. Những hoạt chất như hesperidin và diosmin còn hỗ trợ hạ mỡ máu hiệu quả. Chanh cũng giàu chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ mạch máu, giảm căng thẳng oxy hóa và ngăn ngừa các bệnh tim mạch mãn tính.
Giúp kiểm soát cân nặng
Chanh thường được sử dụng trong các chế độ giảm cân vì chứa chất xơ pectin hòa tan, khi vào dạ dày sẽ nở ra tạo cảm giác no lâu, giúp hạn chế ăn vặt và giảm lượng calo nạp vào cơ thể. Đồng thời, các hợp chất thực vật từ chanh cũng hỗ trợ thúc đẩy quá trình trao đổi chất, góp phần kiểm soát cân nặng hiệu quả.
Ngăn ngừa sỏi thận
Sỏi thận hình thành khi các khoáng chất và cặn bã kết tinh trong thận. Axit citric trong chanh giúp tăng lượng và độ pH nước tiểu, từ đó giảm khả năng tạo sỏi. Chỉ cần bổ sung khoảng 125ml nước chanh mỗi ngày là có thể hỗ trợ ngăn ngừa sỏi tái phát ở những người từng mắc bệnh.
Phòng ngừa thiếu máu
Thiếu máu do thiếu sắt là tình trạng phổ biến, đặc biệt ở những người hấp thụ sắt từ nguồn thực vật. Chanh tuy chứa một lượng nhỏ sắt nhưng lại giàu vitamin C và axit citric, giúp cơ thể hấp thu sắt hiệu quả hơn từ thực phẩm. Nhờ đó, việc bổ sung chanh vào bữa ăn góp phần giảm nguy cơ thiếu máu.
Giảm nguy cơ ung thư
Chế độ ăn nhiều trái cây họ cam quýt, trong đó có chanh, được cho là giúp giảm tỷ lệ mắc một số bệnh ung thư. Chanh chứa nhiều chất chống oxy hóa và hợp chất thực vật như flavonoid, D-limonene hay axit ascorbic, có khả năng hạn chế sự phát triển của tế bào ung thư và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại.
Cải thiện sức khỏe hệ tiêu hóa
Trong chanh có chất xơ hòa tan pectin, giúp nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột, cải thiện tiêu hóa và làm chậm quá trình hấp thụ đường. Điều này hỗ trợ kiểm soát đường huyết tốt hơn. Tuy nhiên, để nhận được lợi ích từ pectin, cần sử dụng cả phần thịt và vỏ chanh, không chỉ uống nước cốt.
Tốt cho làn da
Hàm lượng vitamin C cao trong chanh giúp cơ thể tổng hợp collagen – loại protein quan trọng giúp da săn chắc và đàn hồi. Các chất chống oxy hóa trong chanh còn hỗ trợ giảm tác hại của gốc tự do, hạn chế hình thành nếp nhăn và tình trạng da khô khi lão hóa, giúp da khỏe và tươi trẻ hơn.
Lưu ý khi sử dụng chanh
Chanh nhìn chung an toàn và tốt cho sức khỏe, tuy nhiên một số người có thể bị dị ứng với trái cây họ cam quýt, dẫn đến các triệu chứng như nổi mề đay, sưng hay khó thở. Trong trường hợp này, cần ngừng sử dụng và đến cơ sở y tế để được hỗ trợ kịp thời. Ngoài ra, do có tính axit cao, chanh có thể gây kích ứng dạ dày, đặc biệt ở người mắc bệnh dạ dày – đường ruột, vì vậy nên ưu tiên uống nước chanh pha loãng để hạn chế tổn thương niêm mạc.
Việc sử dụng chanh quá mức cũng có thể gây mòn men răng, làm tăng nguy cơ sâu răng, vì vậy bạn nên súc miệng sạch sau khi uống nước chanh để bảo vệ sức khỏe răng miệng.
