XEM VIDEO: Trích đoạn chèo "Xúy Vân giả dại".
Cây đại thụ của nghệ thuật chèo Việt Nam, tác giả của những vở chèo kinh điển
Nhạc sĩ Giáng Son là một trong những gương mặt nổi bật của làng nhạc Việt đương đại - vốn sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật lâu đời. Bố của cô, Nhà giáo Nhân dân (NGND) - nhạc sĩ Hoàng Kiều không chỉ là một nghệ sĩ uy tín trong lĩnh vực chèo mà còn là một người thầy có ảnh hưởng lớn đến nhiều thế hệ diễn viên, nhạc công và nhà nghiên cứu. NGND Hoàng Kiều cũng là người giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng âm nhạc cho con gái. Ngay từ khi Giáng Son mới 5 tuổi, ông đã yêu cầu cô học piano, nền tảng giúp nữ nhạc sĩ phát triển con đường sáng tác sau này.
Nhạc sĩ - NGND Hoàng Kiều tên thật là Tạ Khắc Kế, sinh ngày 12/4/1925 tại Kim Động, Hưng Yên. Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, ông gia nhập quân đội và công tác trong các đoàn văn công phục vụ chiến trường. Từ năm 1950 đến 1953, ông được cử đi tu nghiệp âm nhạc tại Vũ Hán (Trung Quốc), sau đó trở về nước và bắt đầu sự nghiệp gắn bó trọn đời với nghệ thuật chèo và đào tạo sân khấu truyền thống.
NGND Hoàng Kiều - bố ruột của nhạc sĩ Giáng Son.
Trong sự nghiệp, nhạc sĩ Hoàng Kiều từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng: Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Nghệ thuật Sân khấu (Bộ Văn hóa), Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội kiêm Chủ nhiệm Khoa Kịch hát dân tộc. Từ những năm đầu xây dựng ngành sân khấu dân tộc, ông đã đóng góp vào biên soạn giáo trình, đào tạo lớp nghệ sĩ trẻ và tham gia nghiên cứu, phát triển nghệ thuật kịch hát truyền thống.
Trong lĩnh vực sáng tác, Hoàng Kiều là tác giả âm nhạc của hơn 20 vở chèo, đáng chú ý nhất là vở Xúy Vân - tác phẩm được đánh giá là một trong những dấu mốc của sân khấu chèo hiện đại. Các vở diễn ông soạn nhạc đều được đánh giá là có chiều sâu, xử lý làn điệu nhuần nhuyễn và hiện đại hóa hợp lý mà không làm mất bản sắc truyền thống.
Nhạc sĩ Hoàng Kiều từng là Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam.
Ngoài sáng tác, ông còn dành nhiều thời gian nghiên cứu sâu các làn điệu truyền thống, sưu tầm và hệ thống hóa để truyền dạy cho thế hệ sau. Nhiều công trình được đánh giá cao như Sử dụng làn điệu chèo (1974), Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền (2001)… trở thành tài liệu chuyên môn quan trọng trong giảng dạy.
Nhạc sĩ Hoàng Kiều nghỉ hưu năm 1989, nhưng vẫn tiếp tục nghiên cứu và giảng dạy cho đến khi tuổi cao. Ông được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2008, ghi nhận những đóng góp lớn lao trong đào tạo nghệ sĩ sân khấu truyền thống. Cuộc đời hơn 70 năm gắn bó với chèo và các môn kịch hát dân tộc khiến ông được xem là một trong những “cây đại thụ” của nền nghệ thuật truyền thống Việt Nam.
Ông qua đời ngày 10/8/2017 tại Hà Nội, hưởng thọ 92 tuổi. Tang lễ của ông được tổ chức trang trọng, với sự có mặt của nhiều nghệ sĩ, nhà nghiên cứu và học trò từng được ông giảng dạy.
Giáng Son có bố mẹ đều gắn với nghệ thuật chèo.
Người thầy được nhiều thế hệ kính trọng, người cha có tư duy đặc biệt khiến Giáng Son tự hào
Sinh thời, các học trò kể rằng ông là người thầy rất nghiêm khắc nhưng tận tâm. Nhiều diễn viên nổi tiếng nhìn nhận NGND Hoàng Kiều là người đặt nền móng cho phong cách biểu diễn cải cách của chèo trong giai đoạn mới. Trong lớp học của ông, nghệ sĩ được đào tạo từ cách lấy hơi, nhả chữ, cách đi đứng, thần thái biểu diễn cho đến tư duy âm nhạc trong sân khấu dân tộc. Học trò từng kể lời căn dặn của ông rằng: "Chèo không phải chỉ là hát, mà chèo là kể chuyện, chèo là ý tứ sâu xa... Nếu con không kể bằng trái tim mình, thì khán giả sẽ chẳng có ai nghe".
Không ít người coi ông là “người thầy đầu tiên đưa họ đến với chèo”. Nghệ sĩ Trần Quốc Chiêm từng kể rằng nhạc sĩ Hoàng Kiều là người hướng dẫn ông từ những bước cơ bản nhất khi mới vào nghề, giúp ông hiểu sâu về cảm xúc, cách xử lý nét diễn và âm nhạc trong chèo. Những nghệ sĩ khác như NSND Thanh Ngoan cũng nhiều lần bày tỏ sự biết ơn đối với ông - người đã truyền cho họ tình yêu nghệ thuật truyền thống.
Ông là người thầy đáng kính trong lòng nhiều thế hệ học trò.
Trong những năm chiến tranh, Hoàng Kiều từng cùng học trò hành quân, vượt Trường Sơn để phục vụ nghệ thuật phục vụ chiến trường. Nhiều học trò kể rằng ông là người thầy luôn sát cánh bên họ, không nề hà khó khăn, luôn chia sẻ từng chặng đường. Những ký ức ấy khiến họ nhớ mãi về một người thầy tận tâm đến cuối đời.
Với nhiều nghệ sĩ, nhạc sĩ Hoàng Kiều cũng được nhắc đến như một người đồng nghiệp gần gũi. Dù từng giữ chức quản lý cao, ông vẫn được nhiều người gọi thân mật là “chú Kiều” hoặc “thầy Kiều”. Tính cách giản dị, cởi mở khiến ông luôn được tôn trọng trong giới nghệ thuật.
Không chỉ là một nghệ sĩ lớn, NGND Hoàng Kiều còn là người chồng, người cha trách nhiệm. Ông kết hôn với nghệ sĩ chèo Bích Ngọc năm 1966. Hai ông bà có 4 người con, trong đó con gái út là nhạc sĩ Giáng Son. Những năm Giáng Son còn nhỏ, dù cô phản ứng khi bị ép học piano nhưng sau này cô thừa nhận điều đó đã giúp mình rất nhiều trong sáng tác và cảm nhận âm nhạc. Từ môi trường gia đình, Giáng Son được tiếp xúc với âm nhạc dân tộc, âm nhạc sân khấu, nghệ thuật biểu diễn, tất cả trở thành chất liệu nuôi dưỡng cá tính sáng tạo của cô.
Những năm Giáng Son còn nhỏ, cô từng phản ứng khi bị bố ép học piano.
Nhạc sĩ Hoàng Kiều là người cha có tư tưởng rõ ràng trong định hướng nghề cho con cái. Khi Giáng Son muốn theo chèo như bố mẹ, ông đã từ chối vì cho rằng con cần một hướng đi khác phù hợp hơn. Việc hướng con gái học piano từ bé là quyết định có ảnh hưởng lớn. Sau này, cô trở thành một trong những nhạc sĩ nữ hiếm hoi thành công trong lĩnh vực phối khí và sáng tác hiện đại.
Khi được hỏi về người cha của mình, Giáng Son không ít lần bày tỏ tự hào. Cô cho rằng bố là người có tư duy đặc biệt, kết hợp được âm nhạc dân tộc với kiến thức âm nhạc cổ điển mà ông tích lũy được khi tu nghiệp. Đây là nền tảng để ông tạo ra phong cách riêng, vừa hiện đại vừa giữ trọn chất truyền thống.
Di sản của Hoàng Kiều trải dài trên nhiều lĩnh vực: Sáng tác, đào tạo, nghiên cứu, sưu tầm. Các vở chèo ông tham gia xây dựng vẫn được tái dựng tại nhiều nhà hát. Học trò của ông nay đã trở thành những nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa đang tiếp tục phát triển nghệ thuật chèo. Tên tuổi ông được nhắc lại trong nhiều tọa đàm, sự kiện tri ân các nghệ sĩ chứng minh cho một cuộc đời cống hiến trọn vẹn.
