Nhiều người cho rằng tổn thương thực sự chỉ đến từ nắm đấm, xô đẩy hay xung đột trực tiếp, nhưng lại bỏ qua một thực tế rằng ngôn từ cũng có thể trở thành hình thức gây hại âm thầm và kéo dài.
Đặc biệt, khi một câu nói được nhấn mạnh và lặp đi lặp lại nhiều lần, nó sẽ dần thấm sâu vào nhận thức của con người, khiến họ bắt đầu nghi ngờ bản thân, phủ nhận chính mình và thậm chí ảnh hưởng đến khả năng phán đoán.
Tin đồn cũng vậy, những lời chỉ trích gay gắt cũng thế. Vì vậy, ngôn từ đôi khi giống như một con dao vô hình; trước khi thốt ra, tốt nhất nên dừng lại một chút để suy nghĩ thật kỹ.
Ảnh minh họa
“Mẹ ơi, cô kia mặc hở hang quá”, một lời nói tưởng chừng vô tình trên xe buýt, nhưng lại là một ví dụ điển hình về cách dạy con.
Vào giờ cao điểm buổi sáng, chị Vương chen chúc lên xe buýt cùng cậu con trai 5 tuổi. Xe buýt đông kín người, hầu như không còn chỗ trống, nên chị phải bế con bằng một tay và bám tay vịn bằng tay còn lại.
Đứng cạnh họ là một cô gái trẻ, chỉ mặc một chiếc váy dài tay nhưng ngắn cũn cỡn.
Đứa trẻ nhìn chằm chằm một lúc rồi bất ngờ thốt lên: “Mẹ ơi, cô ấy mặc hở hang quá, không sợ bị lạnh ạ?”.
Ảnh minh họa
Giọng nói không lớn, nhưng đủ để những người xung quanh nghe thấy. Ngay lập tức, mọi ánh mắt đổ dồn về phía cô gái, khiến cô rõ ràng cảm thấy lúng túng và vô thức kéo vạt váy lại.
Chị Vương khẽ gật đầu xin lỗi cô gái trước, rồi ngồi xổm xuống và nhẹ nhàng nói với con trai:
"Mỗi người đều có quyền lựa chọn cách ăn mặc của mình.
Giống như lần trước khi mẹ mua giày cho con, mẹ cũng để con tự chọn đôi mình thích, đúng không?
Dù thời tiết lạnh nhưng cô ấy biết cách giữ ấm cho cơ thể để mặc đẹp là được mà con và bí quyết này chỉ được hiện khi chúng ta là người lớn thôi.
Đặc biệt, việc không phán xét người khác chính là một cách thể hiện sự lịch sự".
Đứa trẻ gật đầu và thì thầm: “Con hiểu rồi.”
Ảnh minh họa
Không khí trong xe dịu lại, nhiều người xung quanh cũng mỉm cười cảm thông và tỏ vẻ hài lòng với câu trả lời của người mẹ.
Cảnh tượng này thực sự đáng để các bậc phụ huynh suy ngẫm. Cô không mắng mỏ cũng không bỏ qua lời nói của con, mà vừa bảo vệ người khác, vừa đưa ra sự hướng dẫn nhẹ nhàng nhưng đầy giá trị.
Những câu nói kiểu như vậy rõ ràng không phù hợp để trẻ em buông lời tùy tiện.
Trẻ thường nói năng vô tình, nhưng nếu cha mẹ không kịp thời định hướng, những ngôn từ ấy rất dễ trở thành thói quen.
Có một số dạng phát ngôn cần được đặc biệt lưu ý.
1. Những lời nói mang tính miệt thị hoặc phán xét
Trẻ em không “sinh ra đã xấu tính”, mà là vì chúng nghe nhiều và học rất nhanh.
Nếu cha mẹ thường xuyên bàn luận về người khác ở nhà như: “Nhìn xem người đó lười biếng thế nào”, “Sao họ dám ra ngoài ăn mặc như vậy”, “Đứa trẻ đó chẳng thông minh chút nào”… thì trẻ rất dễ tiếp thu và lặp lại những lời ấy trong những tình huống không phù hợp.
Theo thời gian, trẻ có thể hình thành quan niệm sai lầm rằng việc phán xét người khác là điều hiển nhiên.
Thực tế, trước khi vội vàng chỉnh sửa con, cha mẹ nên tự hỏi liệu mình đã từng vô tình đưa ra những nhận xét như vậy trước mặt trẻ hay chưa.
2. Những phát ngôn quá chắc chắn hoặc mang tính tuyệt đối
Một số trẻ thường nói với sự khẳng định mạnh mẽ:
“Tôi chắc chắn mình không sai.”
“Cách này chắc chắn sẽ hiệu quả.”
“Anh ta không đủ giỏi.”
Vấn đề ở đây không nằm ở sự tự tin, mà là việc trẻ không chấp nhận khả năng thay đổi. Khi kết quả không như mong đợi, trẻ không chỉ dễ nản lòng mà còn có thể bị người khác đánh giá là khoe khoang.
Cha mẹ có thể dần hướng dẫn con sử dụng những cách diễn đạt linh hoạt hơn, chẳng hạn như:
“Đây là suy nghĩ của con ở thời điểm này.”
“Con nghĩ cách này có lẽ phù hợp hơn.”
“Chúng ta thử xem sao.”
Cách thể hiện này vừa không phủ nhận cái tôi cá nhân, vừa thừa nhận sự bất định của thực tế.
3. Từ ngữ thô tục và mang tính xúc phạm
Khi trẻ đang kích động về mặt cảm xúc, một câu chửi thề vô tình thốt ra từ người lớn có thể được trẻ ghi nhớ rõ hơn bất kỳ lời dạy dỗ nào.
Trẻ không hiểu ngữ cảnh, chúng chỉ đơn giản bắt chước. Đến khi những lời đó được nói ra ở trường học hay nơi công cộng, vấn đề không còn dừng lại ở sự “thiếu văn minh”.
Thay vì trách mắng gay gắt về sau, điều quan trọng hơn là cha mẹ cần xây dựng cho con một môi trường ngôn ngữ lành mạnh ngay từ đầu.
Dưới đây là những cách giúp trẻ hình thành khả năng sử dụng “ngôn ngữ phù hợp”.
1. Người lớn cần tự kiểm soát lời nói của mình trước tiên
“Giáo trình” trực quan nhất để trẻ học cách nói chuyện chính là cha mẹ. Cách bạn giao tiếp hằng ngày sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cách trẻ sử dụng ngôn ngữ sau này.
Ít than phiền, ít châm biếm và hạn chế những nhận xét thiếu cân nhắc chính là tấm gương tốt nhất dành cho con.
2. Dạy trẻ biết đặt mình vào vị trí của người khác
Khi trẻ nói ra điều chưa phù hợp, đừng vội gán nhãn hay trách mắng. Hãy thử hỏi theo một cách khác:
“Nếu có người nói điều đó về con, con có cảm thấy dễ chịu không?”
Nhiều trẻ không thiếu sự đồng cảm, chỉ là các em chưa ý thức được hậu quả từ lời nói của mình.
3. Dạy trẻ cách bày tỏ cảm xúc bằng những cách diễn đạt tích cực hơn
Vấn đề không phải là cấm trẻ nói, mà là dạy trẻ nói cho đúng.
Chẳng hạn, khi không hài lòng, trẻ có thể nói: “Con không thực sự thích cách này”; khi chưa hiểu, có thể nói: “Con hơi bối rối”; khi không đồng ý, có thể nói: “Con có ý kiến khác”.
Khi ngôn ngữ được thay đổi, xung đột tự nhiên cũng sẽ giảm đi.
