XEM VIDEO: Cố nghệ sĩ Đức Lợi hát "Tình anh bán chiếu" trong một đám giỗ (Nguồn: Youtube Trường Sơn AT)
Người nghệ sĩ tài hoa gắn bó trọn đời với sân khấu tuồng cổ nhưng cái nghèo và bệnh tật đeo bám
Dù thường được công chúng biết đến là con gái nuôi của NSƯT Kim Tử Long, nhưng Bình Tinh vốn sinh ra trong một gia đình nghệ thuật danh giá của cải lương tuồng cổ. Cha cô là nghệ sĩ Đức Lợi, mẹ là nghệ sĩ - soạn giả Bạch Mai, cả hai đều là trụ cột của đoàn Huỳnh Long, một trong những đoàn hát lừng lẫy miền Nam.
Nghệ sĩ Đức Lợi, tên thật Huỳnh Văn Lợi, sinh năm 1948 tại Sài Gòn, là một trong những nghệ sĩ cải lương tuồng cổ được đồng nghiệp và khán giả yêu quý. Từ nhỏ, ông đã theo cha mẹ làm nghề, lớn lên trong không khí đoàn hát. Ông bắt đầu từ đoàn Đồng ấu Trường Thành, được ông Giáo Út và nghệ sĩ Mười Vàng dạy nghề và chính họ là người đặt cho ông nghệ danh “Đức Lợi” - một cái tên gắn bó với sân khấu suốt mấy chục năm sau.
Nam nghệ sĩ khi còn trẻ.
Từ những năm đầu vào nghề, ông nhanh chóng chứng tỏ bản lĩnh sân khấu, gia nhập nhiều đoàn hát lớn như Thanh Bình, Kim Mai, rồi Kim Chưởng. Ông nổi tiếng với phong thái kép hát oai phong, dõng dạc, giọng ca trầm ấm, khảng khái, đặc biệt ghi dấu ấn trong các vở kiếm hiệp và tuồng cổ. Sau năm 1975, Đức Lợi tiếp tục là trụ cột của Đoàn Cải lương Sài Gòn 3 và Đoàn Huỳnh Long, gắn bó với nghề cho đến cuối đời.
Khán giả vẫn nhớ đến ông qua những vai diễn để đời như Mã Văn Tài trong Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài, Sơn Đằng trong Cầu mộng đêm trăng, Đường Thế Dân trong Đơn Hùng Tín, vua Anh Tôn trong Xử án Phi Giao, Hoàng Phủ Thiếu Hoa trong Mạnh Lệ Quân, hay Trần Khánh Dư trong Anh hùng bán than. Trong đó, vai Nguyễn Huệ trong Mặt trời đêm thế kỷ đã giúp ông đoạt Huy chương Vàng tại Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc năm 1995 - một vinh dự ghi nhận tài năng và cống hiến của người nghệ sĩ tuồng cổ tận tụy.
Đằng sau hào quang sân khấu, Đức Lợi là người hiền lành, nhẫn nại và giàu tình đồng nghiệp. Trên sân khấu đoàn Huỳnh Long, ông được xem là người anh lớn, tận tình dìu dắt nhiều lớp diễn viên trẻ. Chính ông là người đã truyền nghề và đam mê cho hai con là Chinh Nhân và Bình Tinh, giúp họ rèn luyện sự kiên trì, chịu khó - những phẩm chất quý giá trong nghề hát.
Bình Tinh và mẹ - nghệ sĩ Bạch Mai.
Thế nhưng, cuộc đời nghệ sĩ của ông không bằng phẳng. Dù nổi tiếng, nhưng “nghiệp hát gieo neo” khiến ông phải gánh nợ. Những năm cuối đời, bệnh tật và nghèo khó vẫn đeo đẳng. Ông bị bệnh nan y, nghèo đói và thất nghiệp, phải đi hát ở quán nghệ sĩ để sống cầm hơi. Tình yêu sân khấu là động lực giúp ông vượt qua mọi khổ cực. Đến tháng 9 năm 2005, sau hơn một tháng hôn mê do tai nạn giao thông, ông trút hơi thở cuối cùng vào ngày 21/9/2005 , hưởng dương 57 tuổi.
Trước khi xảy ra tai nạn, đêm 14/8/2005, khi được mời lên sân khấu nhận 2 triệu đồng hỗ trợ trong đêm hát gây quỹ của Ban Ái hữu Hội Sân khấu TP.HCM, ông ra về trong niềm xúc động. Không ai ngờ đó là lần cuối cùng người nghệ sĩ ấy bước xuống sân khấu. Trên đường về, ông bị tai nạn giao thông, chấn thương sọ não và hôn mê hơn một tháng trước khi qua đời.
Nghệ sĩ Đức Lợi đoạt HCV tại Hội diễn sân khấu cải lương chuyên nghiệp toàn quốc 1995.
Tang lễ của ông được tổ chức trang trọng, sau đó an táng tại Nghĩa trang Nghệ sĩ - Chùa Nghệ sĩ Gò Vấp. Sự ra đi của ông khiến giới nghệ sĩ và khán giả vô cùng thương tiếc, như lời bài viết tưởng niệm: “Xin vĩnh biệt anh, người nghệ sĩ đã cống hiến cuộc đời cho sân khấu cải lương tuồng cổ của nước nhà”.
Bình Tinh từng tâm sự rằng: "Tôi là con nhà nòi nhưng hoàn cảnh cha mẹ tôi nghèo khổ, không có thân thế hay có tiếng nói gì. Đặc biệt, khi hoạt động nghệ thuật, tôi cũng không muốn dựa dẫm quá nhiều vào tên tuổi của cha mẹ. Từ bé, tôi phải bươn chải và đi bằng chính đôi chân của mình. Tuy nhiên, cha mẹ chính là tấm gương sáng để tôi noi theo, từ đạo đức làm nghệ thuật đến đời sống thường nhật".
Vợ con đều xuất chúng song con trai "tài hoa bạc mệnh"
Đức Lợi kết duyên cùng nghệ sĩ - soạn giả Bạch Mai, người phụ nữ tài năng sinh năm 1948, con gái của bầu đoàn Thanh Bình - Kim Mai, thuộc dòng họ Ngọc Huỳnh trứ danh - gia tộc có công khai phá và duy trì dòng tuồng cổ Huỳnh Long suốt nhiều thập niên.
Nghệ sĩ Bạch Mai có đóng góp lớn cho nghệ thuật cải lương tuồng cổ.
Bạch Mai không chỉ là nghệ sĩ cải lương nổi tiếng mà còn là soạn giả tài hoa, tác giả của nhiều vở tuồng kinh điển như Xử án Phi Giao, Hoàng hậu không đầu, Giang sơn mỹ nhân, Ngọc Kỳ Lân, Thập tứ nữ anh hào, Trưng nữ vương, Mặt trời đêm thế kỷ... - những tác phẩm làm nên tên tuổi của đoàn Huỳnh Long và góp phần gìn giữ nét đẹp sân khấu truyền thống.
Hai người nên duyên vợ chồng trên sân khấu, cùng biểu diễn hàng trăm vở diễn, trở thành một trong những cặp đôi tài danh được yêu mến bậc nhất thập niên 1980 - 1990. Họ có hai người con theo nghiệp cha mẹ là nghệ sĩ Chinh Nhân (mang họ mẹ) và nghệ sĩ Bình Tinh (mang họ cha).
Bình Tinh không chỉ được thừa hưởng tài năng của cha mẹ ruột mà còn được cha nuôi - NSƯT Kim Tử Long dìu dắt.
Nếu Bình Tinh là người kế thừa đoàn hát và tiếp tục tỏa sáng rực rỡ trong thời hiện đại, thì người anh trai Chinh Nhân lại mang một số phận ngắn ngủi, bạc mệnh. Sinh năm 1970 tại TP.HCM, Chinh Nhân sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật khi tham gia đoàn Đồng ấu Bạch Long từ nhỏ, học ca, hát, múa, võ thuật. Dù cha muốn anh học nghề sửa xe máy để có cái nghề ổn định, nhưng Chinh Nhân kiên quyết theo đuổi sân khấu. Anh từng chia sẻ với bạn bè rằng “đam mê cải lương trong máu, không thể bỏ được”.
Từ những vai nhỏ trong các vở Quan Công đại chiến Bàng Đức, Thất hiền quyến, San hà xã tắc, Chinh Nhân dần trưởng thành và gây chú ý với khán giả qua vai Cao Quân Bảo trong Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu hay vai kép trong Kim Hồ Điệp. Anh từng giành Huy chương vàng triển vọng Giải Trần Hữu Trang với vai An Dương Vương trong trích đoạn Trọng Thủy - Mỵ Châu.
Cố nghệ sĩ Chinh Nhân - con trai nghệ sĩ Đức Lợi.
Ngoài tài năng, anh còn được khán giả nhớ đến qua mối tình nhiều nước mắt với ca sĩ chuyển giới đầu tiên ở Việt Nam - Cát Tuyền. Khi còn trẻ, Chinh Nhân từng được NSƯT Kim Tử Long gửi xuống hát cho đoàn lô tô của Cát Tuyền. Thời gian sống gần nhau khiến hai người nảy sinh tình cảm. Sau 6 năm yêu nhau, họ quyết định tổ chức đám cưới - được xem là đám cưới đồng tính đầu tiên trong giới nghệ thuật Việt Nam. Tuy nhiên, vì định kiến xã hội, mẹ của Chinh Nhân phản đối, khiến cuộc hôn nhân không trọn vẹn.
Cát Tuyền từng nói: “Nếu có kiếp sau tôi vẫn mong được làm vợ anh Chinh Nhân”. Cuộc tình của họ dừng lại trong nước mắt khi Chinh Nhân bị gia đình ngăn cản, còn Cát Tuyền phải sang Mỹ. Nhiều năm sau, khi biết tin anh lâm bệnh nặng, Cát Tuyền quay về Việt Nam thăm, nắm tay người xưa trong nước mắt. Năm 2016, Chinh Nhân qua đời ở tuổi 44, để lại niềm thương tiếc vô hạn cho bạn bè, khán giả và cả người từng yêu anh.
Cố nghệ sĩ Chinh Nhân từng gây xúc động với mối tình cùng sao chuyển giới Cát Tuyền.
11 năm sau ngày nghệ sĩ Đức Lợi mất, gia đình lại đón thêm tang thương. Rồi đến năm 2021, khi đại dịch COVID-19 hoành hành, nghệ sĩ Bạch Mai cũng qua đời ở tuổi 73. Còn Bình Tinh, cô con gái út của 2 nghệ sĩ, phải lần lượt chứng kiến cảnh cha, mẹ, anh trai, dì và cậu ruột đều lần lượt rời xa. Trước những mất mát ấy, Bình Tinh chia sẻ: “Bạn bè, đồng nghiệp động viên rất nhiều nhưng chính tôi phải tự vượt qua. Tôi không thay đổi được số phận, chỉ có thể sống sao cho xứng đáng với những gì ba mẹ mong đợi”.
Hiện nay, Bình Tinh là người kế thừa duy nhất gánh vác đoàn cải lương tuồng cổ Huỳnh Long, duy trì lịch diễn hằng tháng tại sân khấu Hồng Liên và khắp các tỉnh thành. Cô vừa là nghệ sĩ biểu diễn, vừa là người quản lý, làm kinh doanh để nuôi đoàn. Với cô, giữ cho ngọn lửa Huỳnh Long tiếp tục cháy là cách để báo hiếu cha mẹ.
Bình Tinh người gánh vác đoàn cải lương tuồng cổ mà gia tộc và cha mẹ đã gầy dựng.
“Khi tập tuồng, người ta tập một thì tôi phải tập gấp hai, gấp ba lần, vì không chỉ cho tôi tỏa sáng mà còn cho cả một gia tộc đứng sau lưng” - Bình Tinh từng nói, như lời nhắc về tấm gương người cha tận tụy, người mẹ tài hoa, và người anh bạc mệnh - những người đã xây nên nền tảng cho một dòng họ sân khấu lừng danh.
